Giảm trừ gia cảnh nhìn từ kinh nghiệm quốc tế

Bộ Tài chính vừa gửi Bộ Tư pháp hồ sơ thẩm định dự án Luật Thuế thu nhập cá nhân (sửa đổi). Một trong những điểm đáng chú ý của dự thảo là đề xuất thay đổi quy định về mức giảm trừ gia cảnh đối với người nộp thuế và người phụ thuộc, đồng thời giao Chính phủ quyền quy định chi tiết. Cách tiếp cận này được kỳ vọng sẽ giúp chính sách thuế trở nên linh hoạt, phù hợp hơn với thực tiễn kinh tế - xã hội.

Mức giảm trừ hiện nay chưa theo kịp đời sống

Theo quy định hiện hành, trước khi tính thuế, thu nhập của cá nhân được trừ nhiều khoản như bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế, bảo hiểm thất nghiệp, bảo hiểm trách nhiệm nghề nghiệp bắt buộc với một số ngành nghề; các khoản đóng góp từ thiện, nhân đạo; phụ cấp, trợ cấp theo quy định… Phần còn lại mới được xác định là thu nhập chịu thuế.

Hiện tại, mức giảm trừ cho bản thân người nộp thuế là 11 triệu đồng/tháng, trong khi mỗi người phụ thuộc được giảm trừ 4,4 triệu đồng/tháng. Nghĩa là một lao động có thu nhập từ 17 triệu đồng/tháng (kèm 1 người phụ thuộc) hoặc 22 triệu đồng/tháng (kèm 2 người phụ thuộc), sau khi trừ bảo hiểm bắt buộc, vẫn chưa phải nộp thuế thu nhập cá nhân.

Mức giảm trừ này được điều chỉnh từ năm 2020 để phù hợp với mức sống lúc bấy giờ. Tuy nhiên, sau 5 năm áp dụng, bối cảnh đã thay đổi mạnh mẽ: giá cả leo thang, chi phí sinh hoạt tại các đô thị lớn tăng nhanh. Nhiều ý kiến cho rằng mức giảm trừ gia cảnh hiện nay không còn phản ánh đúng thực tế, khiến nghĩa vụ thuế của người dân có phần nặng nề hơn.

Một số quan điểm đề xuất tính mức giảm trừ dựa trên lương tối thiểu vùng hoặc phân chia theo khu vực sinh sống, nhằm phản ánh sự chênh lệch chi phí giữa thành phố lớn với nông thôn, miền núi. Tuy nhiên, Bộ Tài chính không đồng tình. Cơ quan này cho rằng giảm trừ gia cảnh phải là chính sách chung, áp dụng thống nhất, không phân biệt vùng miền hay mức sống.

Thực tế, đối với lao động ở địa bàn khó khăn, pháp luật đã có những cơ chế riêng như miễn thuế cho khoản trợ cấp khu vực, trợ cấp thu hút, trợ cấp chuyển vùng… Bên cạnh đó, luật cũng quy định giảm thuế cho cá nhân gặp thiên tai, hỏa hoạn, tai nạn hoặc bệnh hiểm nghèo. Điều này cho thấy chính sách thuế hiện nay vẫn có sự chia sẻ nhất định với các nhóm yếu thế mà không cần điều chỉnh trực tiếp mức giảm trừ gia cảnh.

Kinh nghiệm từ quốc tế

Khi nghiên cứu kinh nghiệm các nước, Bộ Tài chính nhận thấy đa số đều áp dụng ba nhóm giảm trừ chính: giảm trừ chung cho cá nhân người nộp thuế, giảm trừ cho người phụ thuộc (con, vợ/chồng, bố mẹ…), và giảm trừ đặc thù như chi phí y tế, giáo dục, nhà ở.

Một số quốc gia Đông Nam Á như Thái Lan, Indonesia, Malaysia quy định số lượng người phụ thuộc tối đa được giảm trừ. Trong khi đó, Mỹ và Anh không giới hạn, còn Trung Quốc lại chỉ áp dụng một mức giảm trừ chung, không phân tách giữa bản thân người nộp thuế và người phụ thuộc.

Về quy mô, nhiều quốc gia xác định mức giảm trừ tương đương 0,5 – 1,5 lần thu nhập bình quân đầu người cho bản thân người nộp thuế, và từ 1 – 2 lần thu nhập bình quân đầu người nếu tính thêm người phụ thuộc. Đây là những chỉ số tham chiếu quan trọng, đặc biệt trong bối cảnh thu nhập bình quân và chỉ số giá tiêu dùng ở Việt Nam thay đổi nhanh chóng.

Từ kinh nghiệm quốc tế, Bộ Tài chính cho rằng chính sách thuế thu nhập cá nhân phải gắn với điều kiện kinh tế – xã hội cụ thể. Và việc giao Chính phủ quyền điều chỉnh, theo Bộ Tài chính sẽ tạo ra sự linh hoạt, tránh tình trạng quy định trở nên lạc hậu so với thực tế.

Chẳng hạn, khi lạm phát tăng cao hoặc thu nhập bình quân đầu người biến động nhanh, Chính phủ có thể chủ động nâng mức giảm trừ mà không cần chờ Quốc hội sửa luật – một quy trình thường kéo dài. Đây là cách tiếp cận được nhiều quốc gia áp dụng để phản ứng kịp thời trước biến động kinh tế.

“

Dự kiến, nếu được thông qua, Luật Thuế thu nhập cá nhân (sửa đổi) sẽ có hiệu lực từ ngày 1/7/2026.

Cân bằng lợi ích và tạo động lực phát triển

Việc sửa đổi quy định giảm trừ gia cảnh không chỉ là một kỹ thuật thuế, mà còn thể hiện tư duy quản lý hiện đại. Trong bối cảnh chi phí y tế, giáo dục, nhà ở ngày càng chiếm tỷ trọng lớn trong đời sống người dân, chính sách thuế phải vừa bảo đảm công bằng, vừa chia sẻ gánh nặng hợp lý.

Nếu mức giảm trừ gia cảnh quá cao, ngân sách nhà nước có nguy cơ thất thu, ảnh hưởng đến chi tiêu công cho y tế, giáo dục, hạ tầng. Ngược lại, nếu duy trì ở mức thấp, người dân sẽ cảm thấy gánh nặng thuế chưa tương xứng với thu nhập, dễ nảy sinh tâm lý so bì hoặc tìm cách lách luật.

Do vậy, việc giao Chính phủ quyền điều chỉnh là hợp lý, song cần đi kèm cơ chế minh bạch. Cụ thể, Chính phủ phải dựa trên các chỉ số kinh tế – xã hội, công bố rõ phương pháp tính toán, đồng thời tham vấn ý kiến từ các tổ chức nghiên cứu độc lập, hiệp hội nghề nghiệp và chuyên gia. Điều này sẽ giúp chính sách vừa sát thực tế, vừa tạo được sự đồng thuận xã hội.

Ở tầm nhìn dài hạn, cải cách thuế thu nhập cá nhân cần gắn liền với cải cách tiền lương và chính sách an sinh. Nếu tiền lương được điều chỉnh hợp lý, cùng với mức giảm trừ gia cảnh phù hợp, thu nhập khả dụng của người dân sẽ được cải thiện, qua đó thúc đẩy tiêu dùng, đầu tư và đóng góp trở lại cho nền kinh tế.

Có thể khẳng định, việc sửa đổi quy định giảm trừ gia cảnh trong dự thảo Luật Thuế thu nhập cá nhân là bước đi cần thiết, phản ánh đúng yêu cầu thực tiễn. Trao quyền cho Chính phủ điều chỉnh giúp chính sách không bị “chậm nhịp” trước biến động kinh tế, đồng thời tạo ra sự linh hoạt cần thiết.

Điều quan trọng là chính sách phải hướng tới công bằng, minh bạch và khả thi – vừa bảo đảm nguồn thu ngân sách, vừa giảm bớt gánh nặng cho người dân. Nếu làm tốt, cải cách thuế lần này sẽ không chỉ mang ý nghĩa thuần túy về mặt thuế vụ, mà còn góp phần củng cố niềm tin xã hội, thúc đẩy phát triển kinh tế – xã hội bền vững.