Nga đã chuẩn bị thế nào nếu bị “ngắt kết nối” khỏi SWIFT?

SWIFT (Society for Worldwide Interbank and Financial Telecommunication) là Hiệp hội viễn thông liên ngân hàng và tài chính quốc tế, được thành lập cách đây hơn 35 năm với 239 ngân hàng trên 15 nước tham gia. Cho đến thời điểm này, SWIFT đã liên kết hơn 9.000 tổ chức tài chính trên 209 quốc gia và vùng lãnh thổ. Để trở thành thành viên của SWIFT, các ngân hàng và tổ chức tài chính phải đáp ứng đầy đủ các điều kiện, bao gồm các văn bản theo yêu cầu của SWIFT và hệ thống kết nối phổ biến nhất.

“Lời tuyên chiến” của Liên Âu

Nhưng với Nghị quyết ngày 29 tháng 4 vừa qua, Nghị viện châu Âu đã thông qua về việc loại trừ Nga khỏi hệ thống thanh toán quốc tế SWIFT trong một mâu thuẫn “khó giải” giữa Nga và các nước châu Âu về quan điểm Ukraine.

Có thể nói, các lời kêu gọi loại trừ Nga khỏi SWIFT không phải là mới. Vào tháng 8 năm 2014, Vương quốc Anh đã kêu gọi các nhà lãnh đạo châu Âu xem xét một lựa chọn như vậy. 

Alexei Kudrin, cựu Bộ trưởng Tài chính Nga khi đó đã dự báo rằng động thái như vậy có thể khiến GDP của Nga giảm 5%. Cuối cùng, chiến dịch gây áp lực này đã bị loại bỏ. Việc cắt đứt Nga khỏi SWIFT được coi là một bước leo thang lớn, hoặc, như thủ tướng Dmitry Medvedev khi đó đã nói, tương đương với “một lời tuyên chiến”.

Kể từ đó, khả năng sử dụng “lời cảnh cáo” của châu Âu này vẫn chưa được thực hiện. Mức độ liên kết cao của Nga với phương Tây đã đóng vai trò như một lá chắn. Mỹ và Đức là những nước sẽ thiệt hại nhiều nhất nếu Nga bị ngắt kết nối, bởi vì các ngân hàng của hai nước này sử dụng SWIFT thường xuyên nhất để liên lạc với các ngân hàng Nga.

Tuy vậy, điều này lại không được Điện Kremlin chú ý. Người phát ngôn của Tổng thống, Dmitry Peskov cho rằng việc cắt giảm tiềm năng là một “mối đe dọa nghiêm trọng quan hệ song phương và liên Âu sẽ không nên làm việc đó”.

Loại Nga khỏi SWIFT, dễ hay khó?

Các chuyên gia phân tích cho rằng, việc ngắt kết nối nước Nga với SWIFT có thể sẽ không đi xa hơn các “lời đe dọa”. Đầu tiên, SWIFT là một công ty tư nhân kiếm tiền từ các ngân hàng của Nga. Hơn nữa, hệ thống không chỉ được sử dụng cho các giao dịch quốc tế mà còn cho các giao dịch chuyển tiền nội bộ liên ngân hàng. Để SWIFT vô hiệu hóa ai đó, bạn cần có quyết định của EU hoặc các biện pháp trừng phạt của Mỹ đối với chính SWIFT. Nhưng trong trường hợp này, các đối tác thương mại của Nga - các doanh nghiệp châu Âu và Mỹ - sẽ bị ngừng kinh doanh.

Mỹ cũng sẽ gặp khó khăn. Thứ nhất, Washington chỉ có ảnh hưởng giả định đối với SWIFT, công ty có trụ sở chính tại Bỉ. Thứ hai, Nga có thể đáp trả bằng các biện pháp trừng phạt cứng rắn đối với các ngân hàng và chính trị gia Mỹ.

Đổi lại, Bộ trưởng Ngoại giao Nga Sergei Lavrov gần đây nói rằng: "Moscow ủng hộ việc từ bỏ dần đồng đô la trong các thỏa thuận với các đối tác nước ngoài, cũng như khỏi các hệ thống thanh toán do phương Tây kiểm soát".

Trước đó, Ngoại trưởng Lavrov nói rằng các rủi ro trừng phạt nên được giảm bớt bằng cách chuyển sang các khu định cư bằng tiền tệ quốc gia hoặc tiền tệ thay thế cho đồng đô la.

Bộ Ngoại giao Nga tin rằng "sự suy giảm trong khả năng dự đoán của chính sách kinh tế của Mỹ và việc họ đưa ra các biện pháp trừng phạt phi lý một cách thiếu kiểm soát khiến họ đặt ra câu hỏi về độ tin cậy và tiện lợi của đồng đô la”. Họ cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của việc thúc đẩy "SWIFT thay thế và các hệ thống thanh toán liên ngân hàng độc lập với Mỹ”.

Điện Kremlin cũng bình luận về tình hình xung quanh SWIFT. Người phát ngôn của Tổng thống, ông Dmitry Peskov không loại trừ việc hạn chế sử dụng hệ thống thanh toán Visa và Mastercard ở Nga. Trả lời câu hỏi về khả năng đóng cửa của họ, Peskov lưu ý rằng nhiều quốc gia đang áp đặt nhiều loại lệnh trừng phạt chống lại Nga.

Sự chuẩn bị của nước Nga?

Có vẻ như Moscow đã thực hiện các bước để đảm bảo hệ thống tài chính trong nước của mình, với trường hợp của Iran là một câu chuyện cảnh giác: sau khi các ngân hàng Iran bị ngắt kết nối với SWIFT, nước này đã mất gần một nửa doanh thu xuất khẩu dầu và 30% hoạt động ngoại thương. Tác động đối với nền kinh tế Nga cũng sẽ tàn khốc không kém, đặc biệt là trong ngắn hạn. Nga phụ thuộc rất nhiều vào SWIFT do xuất khẩu khí đốt với hàng tỷ USD. 

Nặng nề hơn nữa là việc cắt giảm sẽ chấm dứt tất cả các giao dịch quốc tế, kích hoạt sự biến động tiền tệ và gây ra biến động dòng vốn lớn. Do đó, kể từ năm 2014, một số biện pháp đối phó đã được đưa ra để giảm thiểu rủi ro và thiệt hại kinh tế tiềm tàng đối với Nga.

Vào tháng 4 năm 2014, một số ngân hàng của Nga đã bị Mỹ đưa vào danh sách đen. Cả Visa và MasterCard đều đình chỉ dịch vụ của các ngân hàng mục tiêu và chặn họ sử dụng hệ thống thanh toán của mình. Tháng sau, chính phủ Nga đã thông qua luật mới giới thiệu Hệ thống thẻ thanh toán quốc gia, sau này được gọi là Mir (“Thế giới”). Được sở hữu hoàn toàn bởi Ngân hàng Trung ương của Nga, hệ thống thẻ hoạt động như một trung tâm thanh toán bù trừ để xử lý các giao dịch thẻ trong nước Nga.

Nhưng ngay cả Mir có sự hậu thuẫn của chính phủ, việc thực hiện thanh toán bên ngoài nước Nga vẫn còn xa vời. Các dịch vụ đầy đủ chỉ có sẵn ở Armenia và các khu vực Gruzia ly khai do Nga hậu thuẫn như Nam Ossetia và Abkhazia. Một số hoạt động có thể thực hiện ở Thổ Nhĩ Kỳ, Kyrgyzstan, Uzbekistan và Kazakhstan. 

Ngoài ra, bằng cách sử dụng thẻ đồng thương hiệu với hệ thống Maestro quốc tế, UnionPay của Trung Quốc và JCB của Nhật Bản, một số giao dịch có thể được thực hiện ở nước ngoài. Nhưng nó hầu như không phải là thẻ toàn cầu như tên gọi của nó.

Năm 2014, Ngân hàng Trung ương của Nga đã thiết lập một Hệ thống chuyển giao thông điệp tài chính (SPFS) để thay thế SWIFT cho các mục đích trong nước bằng và nhằm tái tạo các chức năng của chuyển khoản liên ngân hàng có trụ sở tại Brussels.

Mặc dù vào năm 2020, lưu lượng SPFS tăng gấp đôi lên gần 13 triệu tin nhắn, nhưng hệ thống này vẫn kém hơn so với SWIFT. Hơn 400 tổ chức tài chính đã tham gia giải pháp thay thế của Nga, hầu hết là các ngân hàng Nga, nhưng các ngân hàng chủ chốt hoạt động ở Nga như UniCredit nước ngoài, Deutsche Bank và Raiffeisen Bank, và các ngân hàng Tinkoff và Vostochny trong nước vẫn chưa tham gia. 

Để thu hút các thành viên mới, Ngân hàng Trung ương nước này đã sử dụng cả “củ cà rốt”, cắt giảm thuế của hệ thống xuống còn khoảng một nửa phí của SWIFT và cả “cây gậy” khi bắt buộc tất cả các ngân hàng hoạt động ở Nga - bao gồm cả các công ty con của ngân hàng nước ngoài - kết nối với tín hiệu tương tự của Nga. 

Cuối cùng, cho dù tình hình diễn biến xung quanh vấn đề rất nhạy cảm này đối với Nga như thế nào, Moscow dường như đã tính toán các bước có thể để giải quyết thiệt hại tiềm ẩn của mình một cách tốt nhất.