Tái định hình bối cảnh FDI của Việt Nam

Trước kia, dòng vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) đổ vào Việt Nam tập trung chủ yếu vào các ngành thâm dụng lao động như dệt may và giày dép, song hiện nay đã vươn lên thu hút những dự án công nghệ cao quy mô tỷ đô la Mỹ. Các tên tuổi toàn cầu như Samsung, LG, Google, Apple, Foxconn và Nvidia đang đóng vai trò tiên phong trong xu hướng này.

Từ sản xuất chi phí thấp…

Trước đây, nhiều nhà đầu tư ngoại chỉ đến Việt Nam để gia công dệt may thuần túy, tập trung vào khâu may và xuất khẩu giá rẻ. Giai đoạn từ 2014–2015 chứng kiến gần 100 dự án FDI dệt may mới, với vốn đăng ký trên 1,6 tỷ USD nhằm đón đầu các hiệp định thương mại như TPP và EVFTA.

Tuy nhiên, trong thập kỷ qua, Việt Nam đã nhận ra giới hạn của mô hình thâm dụng lao động và chuyển hướng chiến lược thu hút FDI công nghệ cao. Báo cáo của Bộ Kế hoạch và Đầu tư cho biết năm 2024, tổng vốn FDI giải ngân đạt 25,35 tỷ USD, tăng 9,4% so với năm trước và chiếm 16,5% tổng vốn đầu tư toàn xã hội.

Để khuyến khích các dự án công nghệ cao, Chính phủ Việt Nam cũng đã chủ động hoàn thiện khung pháp lý. Luật Đầu tư 2023 đã đơn giản hóa thủ tục cấp phép và kéo dài ưu đãi thuế lên đến 15 năm cho các lĩnh vực chiến lược như công nghệ cao, nghiên cứu phát triển và năng lượng sạch.

Bên cạnh đó, việc tăng cường bảo hộ sở hữu trí tuệ và mở rộng quyền sở hữu nước ngoài ở một số lĩnh vực đã giúp nâng cao niềm tin của nhà đầu tư. Một số địa phương như Bắc Ninh, Thái Nguyên và Bình Dương đã triển khai cơ chế “một cửa” nhanh, rút ngắn thời gian phê duyệt dự án chỉ còn vài tuần. Theo đánh giá của chuyên gia Lê Hồng Cẩm, Chủ tịch Crew24, những cải cách này không chỉ thu hút dòng vốn mới mà còn tạo động lực để cải thiện năng lực quản trị và đáp ứng các tiêu chuẩn quốc tế.

Cùng với cải cách pháp lý, Việt Nam đẩy mạnh phát triển hạ tầng để phục vụ FDI. Giai đoạn một của Sân bay quốc tế Long Thành với tổng vốn hơn 4,28 tỷ USD dự kiến hoàn thiện trong năm 2025 đã mở ra cơ hội vận chuyển hàng hoá nhanh chóng.

Các cảng biển như Lạch Huyện (Hải Phòng) và Cái Mép-Thị Vải (Bà Rịa-Vũng Tàu) cũng được nâng cấp, trong đó dự án cảng sâu Cái Mép thiết lập quan hệ đối tác chiến lược với APM Terminals - Hateco hứa hẹn tăng mạnh công suất thông qua luồng tàu 20.000 TEU. Gã khổng lồ vận tải biển Maersk gần đây cũng đã khánh thành kho ngoại quan đầu tiên tại KCN Nam Đình Vũ, Hải Phòng, tích hợp với trung tâm hoàn thiện và ga Lạch Huyện, giúp tối ưu thời gian thông quan và chi phí lưu kho.

… đến trung tâm công nghệ cao

Intel và Amkor Technology đang dẫn đầu trong lĩnh vực bán dẫn khi liên tục mở rộng đầu tư tại Bắc Ninh và TP. Hồ Chí Minh. Nhà máy Amkor với tổng vốn đầu tư 1,6 tỷ USD khánh thành tháng 10/2023 tại Bắc Ninh đã chứng tỏ niềm tin của các tập đoàn lớn vào năng lực Việt Nam. Hãng Optoelectronics NL hóa học BE Semiconductor Industries (BESI) cũng chuẩn bị khởi động dự án tại Khu Công nghệ cao Sài Gòn từ đầu năm 2025, dù quy mô ban đầu chỉ khoảng 4,9 triệu USD.

Trong khi đó, Google đã chuyển dây chuyền sản xuất điện thoại Pixel từ Nokia sang nhà máy Bắc Ninh, tận dụng nguồn nhân lực dày dạn kinh nghiệm. Apple cũng gia tăng tỷ lệ sản xuất AirPods và Apple Watch trong nước thông qua các đối tác như Luxshare và Goertek với kế hoạch sản xuất tai nghe VR tại Bắc Giang từ 2024.

Vào tháng 12/2024, Nvidia ký thỏa thuận với Chính phủ Việt Nam để thành lập trung tâm nghiên cứu AI và trung tâm dữ liệu, đồng thời hoàn tất thương vụ mua lại VinBrain – công ty khởi nghiệp công nghệ y tế của Vingroup. Động thái này không chỉ giúp nâng cao năng lực dữ liệu mà còn phát triển nhân lực AI khi FPT lên kế hoạch xây dựng nhà máy AI trị giá 200 triệu USD.

Tuy nhiên, cuộc tái định hình bối cảnh FDI của Việt Nam cũng phải đối mặt với nhiều thách thức. Tình trạng thiếu hụt lao động chất lượng cao trong các ngành công nghệ cao đang là một vấn đề lớn. Điều này có thể ảnh hưởng đến khả năng duy trì sức cạnh tranh khi các nhà đầu tư tìm kiếm những thị trường khác có nguồn lao động chất lượng hơn. Thêm vào đó, cơ sở hạ tầng dù đang được nâng cấp nhưng vẫn chưa đáp ứng đủ nhu cầu tăng trưởng của nền kinh tế. Điều này có thể làm chậm lại đà phát triển, đặc biệt trong bối cảnh các nước láng giềng cũng đang tăng cường đầu tư vào hạ tầng.

Cuối cùng, các chính sách thương mại của Việt Nam, mặc dù mở cửa, vẫn phải đối mặt với sự thay đổi không lường trước từ tình hình địa chính trị quốc tế. Những thay đổi trong các hiệp định thương mại hoặc sự bất ổn trong quan hệ thương mại toàn cầu có thể ảnh hưởng đến khả năng xuất khẩu và thu hút đầu tư của Việt Nam.

Theo GS Nguyễn Mại, Chủ tịch Hiệp hội doanh nghiệp đầu tư nước ngoài (VAFIE), chúng ta cần gia tăng đầu tư công cho nghiên cứu - phát triển (R&D), thúc đẩy đổi mới sáng tạo và tạo điều kiện thuận lợi để doanh nghiệp, cả trong và ngoài nước, xây dựng trung tâm R&D, chuyển giao công nghệ thông qua các chính sách ưu đãi thuế, hỗ trợ tài chính hiệu quả.

Nhìn chung, Việt Nam đang có sự chuyển dịch mạnh mẽ từ sản xuất chi phí thấp sang FDI công nghệ cao. Song, điều này cũng đang đòi hỏi sự phối hợp nhịp nhàng giữa chính sách, hạ tầng và nguồn nhân lực. Trong bối cảnh nền kinh tế số và chuỗi cung ứng toàn cầu đang thay đổi, Việt Nam cần phải tiếp tục cải thiện khả năng cạnh tranh và sẵn sàng đối mặt với những thách thức phía trước.