Áp thuế tối thiểu toàn cầu: Thích ứng với “luật chơi” mới

>>Nghị quyết thuế tối thiểu toàn cầu: Xác định quyền đánh thuế của Việt Nam

Đây là chia sẻ của ông Nguyễn Minh Đức - Chuyên gia luật và chính sách công, Ban Pháp chế, Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) với Diễn đàn Doanh nghiệp.

- Với đa số đại biểu tán thành, Quốc hội đã thông qua Nghị quyết liên quan việc áp thuế tối thiểu toàn cầu từ 01/01/2024, vấn đề này sẽ có tác động như thế nào đến môi trường đầu tư trong thời gian tới, thưa ông?

Thuế tối thiểu toàn cầu là “luật chơi” mới của kinh tế thế giới và Việt Nam không có nhiều sự lựa chọn trong cuộc chơi này.

Việt Nam là một nước tiếp nhận đầu tư FDI khá lớn với nhiều tập đoàn đa quốc gia đến đây mở công ty con. Một trong những biện pháp thu hút đầu tư truyền thống của Việt Nam là ưu đãi thuế. Mặc dù thuế suất danh nghĩa của Việt Nam là 20%, nhưng trên thực tế mức trung bình các FDI phải nộp chỉ khoảng trên 12%. Đối với nhiều công ty lớn thì mức thuế thực chất chỉ vài phần trăm.

Do đó, khi thuế tối thiểu toàn cầu có hiệu lực, việc tăng thuế lên 15% có thể dẫn đến vi phạm biện pháp bảo hộ đầu tư đã cam kết và có nguy cơ bị kiện, tuy nhiên, khả năng này không cao.

Về mặt pháp lý, muốn được bồi thường thì bên đòi bồi thường phải chứng minh được 3 yếu tố: (1) bên kia vi phạm cam kết; (2) có thiệt hại thực tế; (3) có mối quan hệ nhân quả giữa hành vi vi phạm và thiệt hại. Trong trường hợp này, nhà đầu tư rất khó chứng minh yếu tố 3. Đơn giản vì nếu Việt Nam không thu thì về nước mẹ cũng sẽ bị thu. Như vậy, Việt Nam có thu hay không thu thì cũng không phải là nguyên nhân gây ra thiệt hại. Mặc dù vậy, rủi ro bị kiện vẫn có thể xảy ra.

>>Giải pháp ứng phó thuế tối thiểu toàn cầu không ảnh hưởng vốn FDI

- Bên cạnh những rủi ro, việc áp dụng thuế tối thiểu toàn cầu có mang đến cơ hội gì không, thưa ông?

Cần lưu ý rằng, dù Việt Nam có lựa chọn thu thêm thuế hay không thu thì biện pháp thu hút đầu tư bằng ưu đãi thuế của Việt Nam cũng đã mất tác dụng. Nếu muốn tiếp tục thu hút FDI, Việt Nam buộc phải có biện pháp khác.

Từ trước đến nay, Luật Đầu tư có hai biện pháp: Thứ nhất, ưu đãi đầu tư chủ yếu là việc miễn giảm thuế và các loại tiền nộp ngân sách; Thứ hai, hỗ trợ đầu tư là việc chi tiền từ ngân sách cho nhà đầu tư.

Trên thực tế mấy chục năm qua, chúng ta chỉ dùng biện pháp thứ nhất, bây giờ, chúng ta buộc phải sử dụng biện pháp thứ hai. Đây là lý do Quốc hội quyết nghị về việc hỗ trợ đầu tư các dự án lớn.

Hỗ trợ đầu tư là dùng tiền từ ngân sách chi ra, nên sẽ linh hoạt hơn nhiều. Chúng ta có thể toàn quyền lựa chọn hỗ trợ chi phí đào tạo nhân công, chi phí xây nhà ở cho người lao động, chi phí xây dựng hạ tầng điện đường nước nhà xưởng hay bất kỳ chi phí nào khác. Ngược lại, rút tiền ra khỏi ngân sách cho nhà đầu tư chắc chắn sẽ khiến dư luận cảm thấy khó chịu hơn, thêm vào đó, quản lý chống tham nhũng, thất thoát trong việc này cũng khó hơn nhiều.

Điều thú vị là chính sách hỗ trợ đầu tư mới buộc phải công bằng giữa FDI và doanh nghiệp trong nước. Như vậy, nếu các doanh nghiệp trong nước rơi vào diện được hỗ trợ thì cũng được hưởng như FDI. Nhưng, các doanh nghiệp trong nước nếu không thuộc diện áp dụng thuế tối thiểu toàn cầu, thì lại không thuộc đối tượng bị thu thêm thuế. Tức là, doanh nghiệp trong nước, dù thuộc diện đang chịu thuế dưới 15% hay trên 15%, đều có cơ hội được khoản hỗ trợ này.

Như đã nói, biện pháp hỗ trợ đầu tư “cao cấp” hơn biện pháp ưu đãi thuế. Nó đòi hỏi khả năng quản trị của Nhà nước tốt hơn, nhưng đổi lại sẽ được chọn mục tiêu, chọn đúng mắt xích quan trọng hay nút cổ chai. Đây là cơ hội để chúng ta có thể thu hút đầu tư tốt hơn, có chọn lọc hơn, có tác động lan toả tốt hơn.

- Nhiều ý kiến còn tỏ ra băn khoăn về việc bảo đảm môi trường đầu tư khi chưa có giải pháp ưu đãi phù hợp khi thực hiện thuế tối thiểu toàn cầu, theo ông, việc này sẽ được thực hiện như nào?

Như đã nói, khi biện pháp ưu đãi thuế không còn tác dụng, Việt Nam buộc phải chuyển sang các biện pháp khác. Một số ý kiến từng cho rằng, chúng ta sẽ dùng tiền thu thêm được rồi lại trả lại cho nhà đầu tư?

Nó vừa đúng lại vừa không đúng, bởi theo quy tắc của OECD, các nước không được phép đánh tráo việc tăng thuế với các biện pháp thu hút đầu tư khác. Nếu chính sách hỗ trợ đầu tư mới của chúng ta rơi đúng vào những doanh nghiệp đã bị tăng thuế với số tiền đúng bằng số tiền thuế tăng lên, thì chắc chắn OECD sẽ không chấp nhận. Khi đó, các nước mẹ vẫn sẽ thu phần thuế còn thiếu, nhà đầu tư phải nộp phần này hai lần thì chắc chắn họ sẽ kiện Việt Nam.

Việc xác định biện pháp hỗ trợ đầu tư nào được và biện pháp nào không được sẽ được thực hiện theo nguyên tắc tham vấn và đồng thuận. Các nước sẽ phải gửi đề xuất các biện pháp hỗ trợ đầu tư của mình cho các nước khác để tham vấn. Nếu họ đồng thuận thì không sao. Nếu họ không đồng thuận thì sẽ trao đổi để điều chỉnh.
Vì vậy, việc soạn chính sách hỗ trợ đầu tư mới rất khó nên cần sự phối hợp của nhiều bên.

- Trân trọng cảm ơn ông!