Tìm không gian “kinh tế hoàn hảo”

Tuy vậy, thực tiễn đã chứng minh và đặt ra những đòi hỏi Việt Nam bức thiết về việc chúng ta phải đi nhanh hơn, bền vững hơn trong chặng đường sắp tới để có thể chạm tay tới một không gian kinh tế hoàn hảo và tự do.

Đổi mới tư duy…

Sau hơn 30 năm đổi mới, dù kinh tế Việt Nam đã đạt được những thành tựu nhất định nhưng con đường chuyển sang kinh tế thị trường của Việt Nam vẫn còn… chưa tới đích.

Bởi phải nhìn nhận một thực tiễn khách quan rằng, hiện điều phối hành chính vẫn chiếm ưu thế; kém “nhạy cảm” với giá cả; “mặc cả” kế hoạch, chạy theo số lượng, nền kinh tế thiếu hụt thị trường của người bán; thiếu hụt lao động… Cho tới thời điểm hiện tại, Việt Nam đã thoát nghèo nhưng lại chỉ trở thành nước thu nhập trung bình.

Hơn thế nữa, dù mô hình kế hoạch hóa tập trung đã là câu chuyện của dĩ vãng hơn 30 năm trước nhưng ẩn khuất trong xã hội hiện đại ngày nay, những dư âm lịch sử cũ vẫn hiện về. Đâu đó vẫn còn như tư tưởng lãnh đạo mang tính chất cào bằng, vẫn còn tư duy thích quản lý, thích cho phép và doanh nghiệp lớn có thể vẫn đang... bị ghét và bị thanh tra nhiều hơn.

Bài học thực tế 30 năm qua cho thấy, đổi mới tư duy là yếu tố quyết định và mở đường cho thay đổi và phát triển kinh tế - xã hội ở Việt Nam. Trong giai đoạn tới, một hệ thống tư duy và quan niệm mới phải được hình thành và áp dụng để mở ra không gian mới, tiềm năng mới và động lực mới cho phát triển kinh tế-xã hội, trong đó cải cách thể chế và đột phá thể chế giữ vai trò quan trọng hàng đầu.
Tự do kinh doanh là một trong các đặc điểm của nền kinh tế thị trường và do đó bảo đảm và bảo vệ quyền tự do kinh doanh và tạo thuận lợi cho hoạt động kinh doanh là chức năng cơ bản của Nhà nước.

Khát vọng của chúng ta là đến khi kỷ niệm 100 năm thành lập nước Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam, chúng ta đã là nước thu nhập trung bình cao. Nhưng nếu không có làn sóng cải cách ĐỔI MỚI LẦN 2, chúng ta vẫn sẽ chỉ ở mức thu nhập trung bình thấp hiện nay.

Định hướng của ĐỔI MỚI LẦN 2

Hình dung một cách đơn giản, kinh tế thị trường hiện đại, đầy đủ chính là thị trường hoàn hảo. Định hướng xã hội chủ nghĩa chính là mục tiêu mà Đảng hướng đến khi thực hiện mục tiêu thị trường hoàn hảo. Định hướng xã hội chủ nghĩa tùy từng thời kỳ mà có thể thay đổi cho phù hợp nhưng vẫn phải đảm bảo một mục tiêu sau cùng là hướng đến định hướng kinh tế thị trường với tư duy xây dựng một thị trường hoàn hảo.

Thực tiễn phát triển và lý luận kinh điển đều khẳng định tính tất yếu và phổ biến của kinh tế hàng hóa hay kinh tế thị trường trong quá trình phát triển của mọi quốc gia, dân tộc. Do vậy, đối với bất cứ quốc gia nào chưa trải qua kinh tế thị trường, để giải quyết được vấn đề phát triển, trước hết phải phát triển kinh tế thị trường theo đúng nghĩa; phải tạo điều kiện thuận lợi để nền kinh tế phát huy cao nhất năng lực phát triển của thị trường để đạt hiệu quả kinh tế cao nhất. Một quốc gia đi sau không nhất thiết, và cũng không thể vận dụng cứng nhắc các nguyên lý.

Trong quá trình tiến hóa về mô hình của kinh tế thị trường trên thế giới, các mô hình xuất hiện sau đều phản ánh một xu hướng chung trong sự phát triển của kinh tế thị trường. Đó là, ngày càng nhấn mạnh các mục tiêu xã hội - con người; thừa nhận vai trò định hướng, tổ chức và điều tiết phát triển của nhà nước khi tính tự giác của xã hội chưa cao.

Vậy, nhiệm vụ của chúng ta hiện nay là gì? Tôi cho rằng nhiệm vụ của chúng ta hiện nay là phải tìm được khâu đột phá. Đổi mới kinh tế trong giai đoạn đến năm 2030 là việc tiếp tục thực hiện các giải pháp thúc đẩy chuyển đổi mạnh mẽ sang kinh tế thị trường hiện đại, đầy đủ theo các chuẩn mực được quốc tế thừa nhận, trong đó, trọng tâm là việc thay đổi vai trò, chức năng của thị trường và quan hệ giữa Nhà nước và thị trường. Ngoài ra, cần giải pháp giúp thị trường hoạt động đầy đủ, không méo mó, không sai lệch.

Về giải pháp phát triển kinh tế thị trường, trụ cột chuyển sang kinh tế thị trường hiện nay, trọng tâm nên đặt vào cải cách thể chế, hoàn thiện khung khổ pháp luật để từ đó giúp thúc đẩy phát triển thị trường nhân tố sản xuất. Thị trường này bao gồm thị trường vốn, thị trường đất đai, thị trường quyền sử dụng đất nông nghiệp, thị trường lao động, thị trường khoa học công nghệ và các tài sản nói chung. Tuy nhiên, sự thay đổi của thị trường các nhân tố sản xuất không thể diễn ra được nếu Nhà nước không thay đổi. Nhà nước của chúng ta hiện nay là Nhà nước sở hữu và kiểm soát, thì thị trường không thể vận hành được.

Đổi mới lần hai cũng được kỳ vọng sẽ tạo ra các cơ chế cổ vũ cho sự sáng tạo, tức là cạnh tranh thị trường một cách công bằng và có trật tự sẽ lựa chọn người thắng cuộc. Cạnh tranh dựa trên năng suất, chất lượng và hiệu quả.

Trên thực tế, không bao giờ có thị trường hoàn hảo, tuy nhiên, nền kinh tế của chúng ta hiện nay đang trên con đường chuyển đổi sang nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa theo hướng hiện đại và hoàn hảo. Có thể nói đến một số đặc trưng chủ yếu của nền kinh tế thị trường hiện đại như: có chế độ sở hữu tài sản và quyền sở hữu tài sản rõ ràng, minh định. Trong nền kinh tế này, các chủ thể thị trường độc lập về pháp lý, được tự do quyết định sản xuất cái gì, sản xuất bao nhiêu, sản xuất như thế nào, sản xuất cho ai? Việc tự do kinh doanh và cạnh tranh thị trường chi phối phân bổ nguồn lực trong nền kinh tế. Nhà nước hoạt động theo thị trường và các can thiệp của Nhà nước vào nền kinh tế cũng không trái với nguyên tắc thị trường, mà phải thuận theo thị trường.