Đã nên "thả nổi" giá xăng dầu theo thị trường?

Tại cuộc họp giữa Tổ công tác Chính phủ với Tập đoàn Xăng dầu Việt Nam (Petrolimex), ông Đỗ Hoàng Anh Tuấn - Thứ trưởng Tài chính nhận định: "Có lẽ Việt Nam là quốc gia duy nhất hướng dẫn định giá đầu ra sản phẩm xăng dầu bằng bình quân gia quyền thuế đầu vào nhập khẩu của các nguồn khác nhau, cơ chế bình ổn giá, tỷ lệ chiết khấu kinh doanh...". Bộ Tài chính là một trong hai cơ quan được Chính phủ giao điều hành giá xăng dầu hiện nay.

Theo ông Tuấn, cần phải sửa Nghị định 83 về kinh doanh xăng dầu, nhất là quy định liên quan tới tính giá đầu ra nếu muốn có thị trường xăng dầu thực sự, có sự quản lý của Nhà nước.

Lãnh đạo Bộ Tài chính cũng cho rằng, thị trường xăng dầu vừa qua phát triển chưa có chiến lược, định hướng đầy đủ theo quy hoạch đảm bảo hiệu quả, bền vững. Số lượng đầu mối lớn, nhưng hầu hết là nhỏ lẻ, các điều kiện bảo đảm phát triển bền vững chưa có. Do đó, rất cần một khuôn khổ pháp lý đầy đủ, làm cơ sở xây dựng chiến lược thị trường.

Thuế bình quân nhập khẩu trong tính giá cơ sở xăng dầu (thuế nhập khẩu bình quân gia quyền) được Bộ Tài chính áp dụng, đưa vào tính giá cơ sở xăng dầu từ tháng 3/2016 và được điều chỉnh theo từng quý. Việc áp thuế này ở thời điểm đó được cho là hợp lý khi Việt Nam đang bị chi phối bởi các cam kết thương mại với nhiều khu vực, quốc gia. Theo công thức, mức thuế bình quân gia quyền sẽ phụ thuộc vào sản lượng và mức thuế nhập khẩu xăng dầu của Hàn Quốc (10%), ASEAN (20%) và tỷ lệ lọc dầu Dung Quất, Nghi Sơn (khi nhà máy này đi vào vận hành thương mại).

Còn theo Thứ trưởng Bộ Công Thương Trần Quốc Khánh hiện nay, thị trường xăng dầu hiện không còn độc quyền. Bằng chứng là trên thị trường, không phải chỉ có Petrolimex thống lĩnh mà có 2 doanh nghiệp lớn (Petrolimex, Tổng Công ty Dầu Việt Nam) cùng hàng loạt đầu mối xăng dầu lớn, nhỏ khác. Ngoài ra, có 2 nhà máy lọc dầu (Dung Quất và Nghi Sơn) đảm bảo 70% nguồn cung xăng dầu.

"Thị trường đang trên đà cạnh tranh sòng phẳng thì nên để cho giá tự do. Nhà nước quản lý giá có thể thông qua điều chỉnh thuế, phí chứ không nhất thiết bằng công thức tính giá phức tạp như hiện nay"- lãnh đạo Bộ Công Thương nêu quan điểm.

Thứ trưởng Bộ Công Thương Trần Quốc Khánh cũng cho rằng, thuế nhập khẩu trong công thức tính giá cơ sở các mặt hàng xăng dầu hiện nay không còn minh bạch. Dẫn chứng về điều này, lãnh đạo Bộ Công Thương cho biết, tính bình quân thuế từ các thị trường nhập khẩu trong quý này để áp cho công thức tính giá trong quý sau (thuế bình quân gia quyền) với hệ số K (tác động của các hiệp định thương mại tự do) gây ra sự "lờ mờ", khiến doanh nghiệp khó đoán định.

Từ đó, lãnh đạo Bộ Công Thương khẳng định lại: "Thị trường đã tự do rồi thì cần cho phép doanh nghiệp nhập khẩu và bán hàng tự do, duy trì công thức tính thuế như trên khiến doanh nghiệp rất khó làm".

Thứ trưởng Bộ Công Thương Trần Quốc Khánh cho rằng chính sự phân vân giữa tự do và kiểm soát kéo theo tới giờ phút này, chúng ta vẫn chưa đưa ra được một mô hình quản lý thị trường xăng dầu bảo đảm hiệu quả cao nhất.

Trước đề xuất này của Thứ trưởng Trần Quốc Khánh, giới chuyên gia cho rằng không nên ngần ngại chuyện cho phép tất cả doanh nghiệp kinh doanh, nhập khẩu, phân phối xăng dầu với chuyện tác động đến giá cả. Bởi đó là hai câu chuyện khác nhau. Khi có nhiều doanh nghiệp tham gia thị trường, người dân sẽ lựa chọn dịch vụ tốt và giá rẻ nhất. Đó chính là động lực thúc đẩy hạ giá thành, giá bán lẻ, chứ không phải sẽ rơi vào hỗn loạn hay tăng giá.

Bày tỏ quan điểm về vấn đề thả nổi giá xăng dầu, chuyên gia kinh tế Ngô Trí Long nhìn nhận, về nguyên tắc, nếu có cơ chế thị trường hoàn hảo thì phải thực hiện đúng nguyên tắc để thị trường định giá. Tuy nhiên, thị trường hoàn hảo là thị trường không có doanh nghiệp độc quyền hoặc thống lĩnh. Trong khi đó, với thị trường xăng dầu của Việt Nam, tuy có tới gần 30 đầu mối kinh doanh nhưng riêng Petrolimex đã chiếm tới gần 50% thị phần, phần đáng kể còn lại thuộc PV Oil và Saigon Petro, tức là thị trường có một nhóm doanh nghiệp (DN) giữ vị trí thống lĩnh. Như vậy, buộc nhà nước phải quy định giá trần, giá sàn, chưa nên thả nổi.

Còn theo TS Nguyễn Đức Độ, Phó Viện trưởng Viện Kinh tế - Tài chính (Bộ Tài chính), nếu đã có cạnh tranh thì nên đưa giá về thị trường tuy nhiên muốn sửa công thức tính giá xăng dầu theo hướng thị trường hơn cần phải làm rõ xem thị trường đã có sự cạnh tranh đến mức độ nào rồi, phù hợp để làm hay chưa. "Trong lộ trình đưa giá xăng dầu tiệm cận với thị trường, phải cân nhắc kỹ tác động tới giá bán lẻ. Bởi, nếu nhà nước còn kiểm soát giá thì khối tư nhân, nước ngoài… sẽ gia nhập thị trường rất chậm. Còn nếu "thả" giá, các nhà đầu tư sẽ vào nhiều, thị trường dự báo rất sôi động song dễ vấp phải nguy cơ tăng giá trong thời gian đầu.", Phó Viện trưởng Viện Kinh tế - Tài chính lưu ý.

Tại kỳ điều hành ngày 26/9, theo tính toán của Bộ Tài chính, quý III/2018 mức thuế bình quân nhập khẩu trong tính giá cơ sở xăng dầu với xăng 10%; dầu diesel 0,88%; dầu hỏa 0,14%; dầu mazut 2,04%.

Liên Bộ Tài chính - Công Thương từng cho biết về lâu dài sẽ nghiên cứu đưa ra giải pháp thích hợp hơn. Tuy nhiên, từ khi được áp dụng tại kỳ điều hành giá xăng dầu tháng 3/2016 đến nay, vẫn chưa có giải pháp đáng kể nào được chính thức đưa ra.