Đổi mới tư duy kinh tế thị trường phải đến từ chính các doanh nghiệp

>>Còn hạn chế, thách thức trong hoàn thiện nền kinh tế thị trường Việt Nam

Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương vừa công bố kết quả nghiên cứu “Hoàn thiện nền kinh tế thị trường ở Việt Nam” do Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương phối hợp với Chương trình Cải cách kinh tế vĩ mô/ Tăng trưởng xanh do Tổ chức Hợp tác Quốc tế Đức GIZ.

Theo đó, báo cáo của CIEM nhấn mạnh, vẫn còn khá nhiều hạn chế, thách thức trong quá trình tiếp tục hoàn thiện nền kinh tế thị trường Việt Nam, từ xác định cụ thể, rõ ràng nội hàm nền kinh tế thị trường phù hợp với điều kiện, bối cảnh mới đến giải quyết mối quan hệ giữa Nhà nước và thị trường, vấn đề sở hữu và quyền tài sản, phát triển các thị trường nền tảng, nhất là thị trường đất đai, cải cách doanh nghiệp nhà nước và phát triển các khu vực ngoài nhà nước và các vấn đề xã hội, môi trường và sinh thái.

Nói về vấn đề này Chuyên gia kinh tế Lê Duy Bình, Giám đốc điều hành Economica Vietnam cho rằng, hoạt động cải cách môi trường kinh doanh trong thời gian vừa qua chưa chú trọng tới các biện pháp nâng cao hiệu quả hoạt động của thị trường, vai trò của thị trường trong việc phân bổ và sử dụng nguồn lực.

Thực tiễn trong thời gian qua cho thấy, các doanh nghiệp Việt Nam, bao gồm cả các doanh nghiệp tư nhân, đã vận hành theo kinh tế thị trường, nhưng không hẳn tất cả các doanh nghiệp đều đã vận hành và tuân thủ một cách đầy đủ theo các kỷ luật và nguyên tắc của cơ chế thị trường.

Đứng trước bất kỳ các khó khăn nào, dù là COVID-19 hay sự tăng giá của hàng hóa nguyên, nhiên liệu nhập khẩu, các doanh nghiệp và hiệp hội doanh nghiệp thường yêu cầu Nhà nước phải can thiệp vào thị trường thông qua các biện pháp hỗ trợ, bù giá, trợ cấp, bù lãi suất, hoặc kêu cứu đòi hỏi sự hỗ trợ từ Nhà nước.

TS Lê Duy Bình chỉ rõ, những biện pháp này còn tồn tại rất nhiều, thậm chí dường như có xu hướng gia tăng trong thời gian vừa qua. Tư tưởng trông chờ vào Nhà nước là rất lớn, khác rất nhiều những doanh nghiệp ở nền kinh tế phát triển. Nhà nước vì đó cũng chịu nhiều sức ép hơn trong việc can thiêp vào thị trường bằng nhiều cách thức khác nhau.

“Sự can thiệp đó nếu hợp lý và với liều lượng vừa phải sẽ đóng vai trò phát triển hay kiến tạo, nhưng nếu không được thiết kết tốt hoặc thực hiện không hiệu quả thì từ nó lại tạo nên một thất bại của biện pháp can thiệp hay làm trầm trọng thêm hoặc làm hạn chế hiệu quả của cơ chế thị trường, thậm chí làm phương hại tới các nguyên tắc lành mạnh của thị trường”, ông Bình chỉ rõ.

Vì thế, theo ông Bình, các cơ quan quản lý, xây dựng chính sách một mặt phải hoàn thiện thể chế chính sách thị trường bằng cách xử lý các vấn đề mang tính truyền thống như trên, song cũng phải nhanh chóng nắm bắt những nội dung mới, xu thế mới và những vấn đề mới của nền kinh tế thị trường. Các nền kinh tế thị trường hiện đại nay đang phải nghiên cứu, xây dựng các chính sách mới, thử nghiệm các cơ chế đối với các vấn đề mới của thị trường.

>>Đổi mới tư duy về kinh tế thị trường: "Nấc thang” mới trong quá trình phát triển

Công tác xây dựng, thực thi chính sách, quy định pháp luật cần luôn dựa trên các nền tảng của thị trường, sử dụng các công cụ và cách thức vận hành của thị trường làm biện pháp điều chỉnh các hành vi của các tác nhân trong thị trường, hoặc hỗ trơ, hoặc kiến tạo cơ hội phục hồi, phát triển của các tác nhân khác nhau trong thị trường hơn là lạm dụng các biện pháp như “thiết lập quỹ bình ổn giá”, “cấp bù lãi suất”, “hỗ trợ giá”, “bù giá”, “ưu đãi”…

Theo ông Bình, đổi mới tư duy về kinh tế thị trường nhất định cũng phải đến từ chính các doanh nghiệp, không chỉ là từ các doanh nghiệp nhà nước mà còn từ các doanh nghiệp tư nhân, và từ các hiệp hội doanh nghiệp.

Cộng đồng doanh nghiệp cần đối diện với sự khắc nghiệt của thị trường, những kỷ luật và nguyên tắc chặt chẽ của thị trường, những cú sốc mà thị trường có thể mang lại dưới nhiều hình thức khác nhau, vào bất kỳ thời điểm nào.

“Chấp nhận các nguyên tắc của thị trường, các luật chơi của thị trường, doanh nghiệp cần có tâm thế chủ động và thực hiện biện pháp nâng cao năng lực tài chính, năng lực quản trị, chiến lược quản lý rủi ro, vận hành theo các cơ chế thị trường”, ông Bình nhấn mạnh.

Việc phát triển những thị trường đó là hết sức cần thiết thông qua việc củng cố các thể chế pháp lý, quy định pháp luật hỗ trợ cho các giao dịch của các sản phẩm, dịch vụ đó. “Chúng ta có thể thấy các tài sản trí tuệ, sản phẩm nghiên cứu, sáng tạo sẽ có thể tạo ra một thị trường rất lớn. Các giao dịch trao đổi hạn ngạch phát thải khí nhà kính (carbon trading) cũng cần được hỗ trợ bởi các thể chế thị trường để mang lại lợi ích cho nền kinh tế. Các tài sản trên thế giới ảo, trực tuyến cũng cần được giao dịch và các giao dịch đó nếu được công nhận cũng có thể mang lại lợi ích cho nền kinh tế thực như thu nhập cho người lao động, cho doanh nghiệp, nguồn thu cho ngân sách nhà nước”, ông Bình nói.

Vì thế, ông Bình cho rằng, công nhận và tạo dựng các thể chế, quy định pháp luật hỗ trợ cho các giao dịch đối với thị trường của các sản phẩm, dịch vụ đó sẽ mang lại lợi ích thực tế cho nền kinh tế thực, đồng thời nó sẽ tạo ra các không gian, cơ hội mới cho sự phát triển của nền kinh tế mà không đỏi hỏi phải mở rộng thêm về nguồn lực đất đai.