[eMagazine] Bước chuyển lịch sử của sổ hộ khẩu

Theo luật này, sổ hộ khẩu, sổ tạm trú đã được cấp vẫn được sử dụng và có giá trị như giấy tờ, tài liệu xác nhận về cư trú đến hết ngày 31/12/2022. 

 

Thật ra, việc bỏ sổ hộ khẩu là câu chuyện chúng ta đã bàn đến từ mấy chục năm về trước. Thực tế hiện nay sổ hộ khẩu đã không còn giá trị như thời bao cấp nữa. Thế nên, quyết định sửa đổi này của Bộ Công an giống như tháo gỡ gánh nặng cục đá đè lên chân của người dân bấy lâu nay.

Phương thức quản lý này không chỉ đơn giản hóa thủ tục, giấy tờ, tiết kiệm chi phí hành chính cho công dân, mà còn góp phần bảo đảm quản lý công dân chặt chẽ, thực chất, khắc phục nhiều bất cập trong quản lý dân cư ở nước ta hiện nay.

Hơn nữa, chính Bộ Công an trước đây khi đưa ra Dự thảo Luật Cư trú, Bộ cũng từng thông kê là nếu thay thế hình thức quản lý dân cư bằng số định danh cá nhân sẽ tiết kiệm được 1.600 tỷ đồng/ năm, từ việc công dân không phải khai nhiều lần các thông tin cơ bản của mình; không phải thực hiện việc sao, chụp hoặc thực hiện thủ tục hành chính chứng thực bản sao từ bản chính giấy tờ công dân như trước đây.

Trong khi đó, nền kinh tế thị trường đã và đang phát triển ở nước ta trở thành động lực thúc đẩy sự dịch chuyển nơi cư trú của công dân trên thực tế, không phụ thuộc vào nơi cư trú trên giấy tờ – tức sổ hộ khẩu. Trong cơ chế kinh tế thị trường, doanh nghiệp, cá nhân khi ký hợp đồng, giao dịch với các cá nhân, tổ chức khác mà lại đòi hỏi sổ hộ khẩu chẳng khác nào tự “vác đá ghè chân mình”.

Nói như ông Phan Xuân Dũng - Chủ nhiệm Uỷ ban Khoa học Công nghệ và Môi trường của Quốc hội thì đây là “cuộc cách mạng”. Ông cho rằng: “Với người dân hiện nay, sổ hộ khẩu quý như sổ gạo ngày xưa và quyết định bỏ sổ hộ khẩu giấy không khác gì bỏ sổ gạo thời bao cấp”.

 

Cùng với đó, việc bỏ sổ hộ khẩu cũng là sự thay đổi công nghệ từ quản lý bằng giấy tờ chuyển sang công nghệ thông tin, là cuộc cách mạng trong tư duy quản lý Nhà nước.

Chẳng hạn, hiện nay công dân khi tham gia các giao dịch hoặc thủ tục hành chính phải mang theo rất nhiều loại giấy tờ như chứng minh nhân dân, sổ hộ khẩu, giấy chứng nhận kết hôn, giấy chứng nhận đăng ký quyền sử dụng đất, bằng lái xe, thậm chí học sinh phải có giấy khai sinh... Khi quản lý cư dân thông qua mã số định danh cá nhân sẽ không còn phải mang theo các loại giấy tờ đó nữa.

Một tiện ích khác cũng nhìn thấy rõ, việc sử dụng số định danh cá nhân vào quản lý dân cư sẽ là nền tảng để phát triển và sử dụng thẻ công dân điện tử (hoặc phương tiện điện tử), mở rộng các ứng dụng để tích hợp thông tin của nhiều ngành.

Theo số liệu khảo sát đã công bố của Ngân hàng thế giới và Viện Hàn lâm khoa học xã hội Việt Nam thực hiện tại 5 tỉnh, thành phố là Hà Nội, TP Hồ Chí Minh, Đà Nẵng, Bình Dương và Đắk Nông cho thấy: Có ít nhất 5,6 triệu người không có hộ khẩu thường trú ở nơi cư trú, trong đó tỉ lệ ở TP Hồ Chí Minh lên tới 36% dân cư, còn tại Hà Nội là 18%...

Và 70% người dân được khảo sát cho rằng, cuốn sổ này làm hạn chế quyền lợi, khiến họ không bình đẳng với người có hộ khẩu thường trú và tạo cơ sở cho tiêu cực, tham nhũng. Điều này cũng có nghĩa, quản lý dân cư bằng mã số định danh cá nhân là hết sức tiên tiến, nhiều ưu điểm, tiện lợi cho cả người dân và các cơ quan quản lý nhà nước, hạn chế được lãng phí không cần thiết hàng năm.

Thế nhưng, vấn đề ở chỗ việc cập nhật cơ sở dữ liệu quốc gia đòi hỏi phải đồng bộ, tốn nhiều thời gian, công sức, thậm chí phải đầu tư hàng nghìn tỷ đồng trong bối cảnh ngân sách nhà nước còn hạn hẹp. Đây thật sự là bài toán khó, muốn ra đáp án đúng thì cần phải qua nhiều bước, chứ không thể giải theo kiểu “rút gọn” được.

Thêm vào đó, khó khăn, thách thức trong đảm bảo an toàn, an ninh thông tin, an ninh mạng trong xu thế phát triển của Cách mạng công nghiệp 4.0 rất lớn.

Nói như ông Nguyễn Thành Phúc, Cục trưởng Cục Tin học hóa - Bộ Thông tin và Truyền thông  thì: “Hiện giờ, dù chúng ta mới chỉ có vài chục triệu người sử dụng Internet nhưng vấn đề an ninh thông tin đã cực “nóng”. Thử hình dung thời gian tới, khi chúng ta có tới hàng tỉ thiết bị, hàng tỉ bộ cảm biến kết nối internet để cung cấp thông tin dữ liệu, vấn đề này sẽ còn cấp bách đến mức nào. Điều đó đòi hỏi cơ quan nhà nước phải thiết lập những cơ chế một cơ chế kiểm tra, phòng chống và ứng cứu để đảm bảo an toàn thông tin cho các dịch vụ thông tin có tính mở, đồng thời cũng cần có giải pháp để tăng cường quản lý, kiểm soát thông tin cá nhân” - ông Nguyễn Thành Phúc nói.

Tuy nhiên, khách quan mà nói, cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 đặt ra yêu cầu hết sức bức thiết đối với việc triển khai ứng dụng công nghệ thông tin và xây dựng Chính phủ điện tử. Tức là, yêu cầu về xử lý công việc của cơ quan Nhà nước sẽ phải nhanh, kịp thời hơn. Đồng thời hoạt động cũng phải có tính chất công khai, minh bạch cao hơn nhiều so với hiện nay.

Nói cách khác, cách mạng công nghiệp 4.0 đem đến những hiệu quả thiết thực cho người dân, doanh nâghiệp, thì ở chiều ngược lại, người dân, doanh nghiệp cũng sẽ đòi hỏi các cơ quan Nhà nước phải thay đổi tư duy, cách thức quản lý cho phù hợp hơn với thực tiễn.

Và chuyện bãi bỏ hình thức quản lý dân cư bằng sổ hộ khẩu, sổ tạm trú giấy, thay thế bằng hình thức quản lý theo số định danh cá nhân cập nhật từ Cơ sở dữ liệu quốc gia về dân cư là chính sách hợp lý trong thời công nghệ số. Đây là sự thay đổi công nghệ từ quản lý bằng giấy tờ chuyển sang công nghệ thông tin, là cuộc cách mạng trong tư duy quản lý nhà nước.

Việc bỏ sổ hộ khẩu có thể xem là “bước ngoặt” trong công cuộc cải cách hành chính, tinh giản thủ tục hành chính của Nhà nước, có lợi cho nhân dân và Nhà nước. Thậm chí đã có các ý kiến cho rằng Luật Cư trú là đạo Luật có tính lịch sử khi xóa bỏ sổ hộ khẩu.

Nói như Luật sư Kiều Anh Vũ, Giám đốc Công ty Luật KAV Lawyers, Trọng tài viên Trung tâm Trọng tài Thương mại Phía Nam việc bỏ sổ hộ khẩu  đã thể hiện rõ sự tác động tích cực của việc bỏ sổ hộ khẩu đối với các thủ tục hành chính: nhiều thủ tục hành chính được cắt giảm, hàng loạt các thủ tục hành chính đã bị bãi bỏ, không cần xuất trình sổ hộ khẩu, chứng minh nhân dân trong nhiều trường hợp… Vì đã bỏ sổ hội khẩu nên đương nhiên không còn các thủ tục “xin cấp sổ hộ khẩu”, “chạy KT3”, “chạy sổ hộ khẩu”; bãi bỏ các thủ tục tách sổ hộ khẩu, cấp đổi sổ hộ khẩu, cấp lại sổ hộ khẩu, điều chỉnh những thay đổi trong sổ hộ khẩu,….

Đối với cơ quan hành chính Nhà nước, bỏ sổ hộ khẩu giúp cho cơ quan có thẩm quyền có thể quản lý xuyên suốt cấp xã, cấp huyện, cấp tỉnh và trong phạm vi lãnh thổ Việt Nam; bãi bỏ các thủ tục liên quan đến sổ hộ khẩu, rút gọn thời gian xử lý, nâng cao hiệu quả trong công tác quản lý dân cư. Ngoài ra, khi có thay đổi hay sai sót thông tin thì thủ tục chỉnh sửa, bổ sung cũng dễ dàng hơn, tránh tình trạng sách nhiễu công dân.

Về phía người dân, họ sẽ rút ngắn thời gian, kinh phí thực hiện thủ tục, không còn bị gây khó khăn, kéo dài thời gian thực hiện thủ tục hành chính. Bỏ sổ hộ khẩu, người dân chỉ cần cung cấp mã số định danh cá nhân, không còn tình trạng phải mang quá nhiều giấy tờ theo bên người hoặc gặp khó khăn, thất lạc giấy tờ trong việc thực hiện các thủ tục hành chính. Do đó, xóa bỏ việc xuất trình sổ hộ khẩu trong các giao dịch và thủ tục hành chính sẽ tạo điều kiện thuận lợi rất nhiều cho người dẫn trong các giao dịch, đồng thời cắt giảm được các thủ tục hành chính liên quan.

Tuy nhiên, Luật sư Vũ cũng đưa ra lưu ý rằng việc loại bỏ sổ hộ khẩu và thay thế bằng mã số định danh cá nhân cần thực hiện theo lộ trình hợp lý chứ chưa thể thực hiện ngay được do cơ sở hạ tầng kỹ thuật chưa đạt mức hoàn thiện nhất định, không phải người dân nào cũng đã được cấp mã số định danh cá nhân. Do đó, vẫn phải thực hiện quản lý như cũ đồng thời với việc hoàn thiện dần dần phương hướng quản lý mới.

Có thể nói, Nhà nước nào cũng cần quản lý công dân của mình trên một số phương diện, tiêu chí cơ bản, cần thiết nhằm bảo đảm việc thực hiện quyền và nghĩa vụ của công dân theo quy định của Hiến pháp và pháp luật.

Và bỏ sổ hộ khẩu giấy sang số định danh cá nhân như bước cải cách thủ tục thiết thực và quan trọng. Nó vừa tạo điều kiện cho người dân thực hiện các quyền công dân của mình, vừa giúp việc quản lý dân cư, thực hiện các thủ tục hành chính công đơn giản, gọn nhẹ hơn.