Mô hình quản lý rủi ro tập trung: Gỡ nút thắt trong thông quan hàng hoá

>> Còn gánh nặng thủ tục quản lý, kiểm tra chuyên ngành!

Theo đánh giá của Cơ quan Phát triển quốc tế Hoa Kỳ (USAID), trong hai thập kỷ qua, Việt Nam đã trở thành một trong những nền kinh tế cởi mở nhất thế giới. Tuy nhiên, những bất cập trong thủ tục thông quan đang cản trở Việt Nam cải thiện sức cạnh tranh thương mại. Kiểm tra chuyên ngành là một phần của thủ tục thông quan hàng hóa, làm cho các nhà xuất nhập khẩu (XNK) tốn thời gian, chi phí và làm ảnh hưởng nhiều nhất tới các doanh nghiệp nhỏ và vừa.

Thực tế, Báo cáo về “Mức độ hài lòng của doanh nghiệp trong thực hiện thủ tục hành chính xuất nhập khẩu”, kết quả khảo sát trong năm 2020 cho thấy, dù đã có chuyển biến tích cực về thủ tục hành chính XNK, về chất lượng phục vụ của cán bộ hải quan và các cơ quan kiểm tra chuyên ngành. Mức độ phổ biến của việc chi trả chi phí ngoài quy định, trong quá trình thực hiện thủ tục xuất nhập khẩu cũng đã giảm bớt.

Tuy nhiên, vẫn còn rất nhiều việc cơ quan hải quan và các bộ, ngành cần cải cách và thay đổi, để tạo thuận lợi về xuất nhập khẩu cho doanh nghiệp. Cụ thể, có tới 38% số doanh nghiệp gặp khó khăn khi tìm hiểu thủ tục hành chính về XNK. Đặc biệt là các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài (FDI) và những doanh nghiệp lớn, có tỷ lệ gặp khó khăn cao hơn các doanh nghiệp khác. Các thủ tục kiểm tra hồ sơ, hoàn thuế và không thu thuế, kiểm tra thực tế hàng hóa, tuy có chuyển đổi tích cực nhưng vẫn gây nhiều khó khăn cho doanh nghiệp.

Đặc biệt, gánh nặng kiểm tra chuyên ngành vẫn còn lớn với các doanh nghiệp. Danh mục hàng hóa kiểm tra chuyên ngành quá nhiều. Hoạt động kiểm tra chuyên ngành đối với chất lượng hàng hóa, an toàn thực phẩm cùng những kiểm tra khác, chỉ có 50% số doanh nghiệp cho là dễ dàng. Bộ Y tế, Bộ Giao thông Vận tải vẫn bị phàn nàn nhiều nhất về vấn đề kiểm tra chuyên ngành.

Có tới 55,3% số doanh nghiệp nhận xét, quy trình thực hiện kiểm tra chuyên ngành phức tạp; 54,6% số doanh nghiệp phải đi lại nhiều lần để hoàn tất thủ tục; 49,2% kêu ca thời gian giải quyết hồ sơ kéo dài hơn quy định; 46,2% cho biết thông tin hướng dẫn về thủ tục khó tiếp cận; 37,5% cho rằng sự phối hợp giữa các cơ quan quản lý và kiểm tra chuyên ngành thiếu đồng bộ; 34,7% bị yêu cầu về thành phần hồ sơ khó đáp ứng; 31,9% phải trả chi phí ngoài để đẩy nhanh việc giải quyết hồ sơ; 30,6% cho biết cán bộ không hướng dẫn đầy đủ tận tình; 25% nêu rõ thái độ của công chức không đúng mực trong các lần làm việc với doanh nghiệp; 22% yêu cầu doanh nghiệp cung cấp thông tin giấy tờ ngoài quy định.

>> Kiểm tra chuyên ngành vẫn còn… “nặng gánh”

Mặc dù, thời gian gần đây, công tác cải cách thủ tục thông quan hàng hóa, trong đó có hoạt động kiểm tra chuyên ngành đã đạt được những chuyển biến tích cực ở hầu hết các bộ, ngành. Tuy nhiên, theo các chuyên gia, cần phải thẳng thắn nhìn nhận rằng, kết quả ấy vẫn còn khiêm tốn. Trong khi chúng ta vẫn còn có thể cải tiến mạnh mẽ hơn, qua đó tạo thuận lợi nhiều hơn cho người dân, doanh nghiệp khi làm thủ tục thông quan hàng hóa, gỡ bỏ những nút thắt cuối cùng để dòng chảy hàng hóa XNK được thông suốt hơn, nhanh chóng hơn, qua đó tạo thêm dư địa cho việc thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội.

Trong đó, kinh nghiệm quốc tế cho thấy, để cơ quan quản lý Nhà nước thuận tiện hơn trong quản lý thông quan hàng hóa và người dân, doanh nghiệp cũng được hưởng lợi nhiều hơn trong việc thông quan hàng hóa XNK thì cần có mô hình quản lý rủi ro tập trung.

Và trên thực tế, việc áp dụng quản lý rủi ro trong hoạt động kiểm tra chuyên ngành là cần thiết và phù hợp với yêu cầu cải cách, yêu cầu hội nhập quốc tế. Thời gian qua, nhờ áp dụng quản lý rủi ro trong hoạt động kiểm tra chuyên ngành nên thủ tục quản lý, kiểm tra chuyên ngành với hàng hóa XNK đã có bước cải thiện đáng kể. Tuy nhiên, do chưa có cơ quan làm đầu mối chủ trì, quản lý chung các nội dung liên quan đến quản lý rủi ro trong quản lý và kiểm tra chuyên ngành nên thông tin, dữ liệu còn phân tán, chưa thống nhất, đồng bộ, cung cấp thông tin cho các bên liên quan chưa kịp thời.

Tại Hội thảo “Thực tiễn quốc tế tốt nhất về trung tâm quản lý rủi ro liên ngành tập trung” tháng 6 vừa qua, nhiều chuyên gia trong nước và quốc tế đều cho rằng, Việt Nam nên thành lập mô hình trung tâm quản lý rủi ro liên ngành tập trung.

Theo Thượng tá Nguyễn Thế Hải - Phó cục trưởng Cục Khoa học, Chiến lược và Lịch sử Công an (Bộ Công an), việc xây dựng trung tâm quản lý rủi ro liên ngành tập trung là cần thiết để chia sẻ, cung cấp thông tin giữa các bộ, ngành.

Đánh giá về vấn đề này ở phương diện vĩ mô, bà Nguyễn Minh Thảo - Trưởng ban Môi trường kinh doanh và năng lực cạnh tranh của Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương (CIEM) khẳng định, việc áp dụng quản lý rủi ro giúp sức rất tốt cho công tác quản lý Nhà nước, giảm thời gian thực hiện các trách nhiệm trong hoạt động xuất nhập khẩu; tạo điều kiện thuận lợi trong thông quan, tăng khối lượng hàng hóa qua cảng, các cửa khẩu của Việt Nam; thúc đẩy hoạt động thương mại phát triển.

Được biết, tại Nghị quyết 02/NQ-CP ngày 10/01/2022 về những nhiệm vụ, giải pháp chủ yếu cải thiện môi trường kinh doanh, nâng cao năng lực cạnh tranh quốc, một yêu cầu quan trọng được Chính phủ đặt ra là Bộ Tài chính chủ trì, phối hợp với các bộ, ngành, địa phương liên quan nghiên cứu, kiến nghị xây dựng trung tâm dữ liệu quản lý rủi ro để thực hiện quản lý, kiểm tra chuyên ngành tập trung, thống nhất trên phạm vi cả nước.