Đường sắt cao tốc sẽ gây sức ép lên các loại hình vận tải

Đó là kết quả nghiên cứu được Đại học Bắc Kinh và Đại học Nam Florida công bố mới đây. Đây được coi là một thông tin đáng lưu ý, trong bối cảnh mới đây, Bộ Giao Thông vận tải đã lắng nghe liên danh tư vấn công bố báo cuối kỳ về nghiên cứu tiền khả thi dự án đường sắt tốc độ cao Bắc Nam, có vốn đầu tư hơn 58 tỷ USD.

Đây được xem là dự án lớn, tạo bộ mặt mới cho đường sắt tương lai, hỗ trợ cho tuyến đường sắt Bắc - Nam hiện hữu đã có tuổi đời hơn 100 năm được đánh giá là già nua và yếu kém. Tuy nhiên, nhiều vấn đề còn chưa có cơ sở thật vững chắc, đặc biệt, số tiền 58,7 tỷ USD cho dự án đầy tham vọng này chưa biết lấy từ đâu.

Song, tạm gác lại những câu hỏi xoay quanh vấn đề về nguồn vốn ở đâu và làm thế nào để “hút” nhà đầu tư tư nhân vào dự án này, hãy nhìn về khả năng cạnh tranh giữa đường sắt cao tốc với các loại hình vận tải khác, từ kinh nghiệm quốc tế và khu vực.

Mới đây, hãng tin Bloomberg đã đưa ra thông tin, đường sắt tốc độ cao đang ngày càng gia tăng mức độ cạnh tranh với hàng không cả về giá vé lẫn thời gian đi lại.

Cụ thể, nếu như trước đây, hành khách thường chọn máy bay cho những chặng trên 1.000 km để tiết kiệm thời gian, thì giờ đây ngành đường sắt đang giành lại thị phần cũng như thu hẹp dần khoảng cách với hàng không.

Trên thực tế, dịch vụ tàu cao tốc giá rẻ tại Nhật Bản, Hàn Quốc, Trung Quốc và một số nước Tây Âu là minh chứng cho thấy đường sắt có thể cạnh tranh tương đương với hàng không trên cùng một lộ trình.

Cụ thể, tại châu Âu, đường sắt cao tốc Eurostar từ Luân Đôn (Anh) đến Paris (Pháp) và Brussels (Bỉ) phục vụ tới 10 triệu người trong năm ngoái với giá vé chỉ 34 Euro (hơn 900.000 đồng). Được biết, tuyến Paris-Bordeaux có tốc độ tăng trưởng lên tới 70% kể từ khi ra mắt vào tháng 7/2017.

Ông Rachel Picard, đại diện công ty khai thác tuyến đường sắt cao tốc nêu trên tự tin khẳng định, trong tháng 11/2017, công ty này đạt 82% thị phần phục vụ vận tải chặng từ Paris tới Bordeaux.

Ngoài ra, một số công ty đường sắt cao tốc khác tại châu Âu, như công ty Italo của Ý cũng đang thành công nhờ chiến lược giá rẻ. Năm 2017, đơn vị này kiểm soát tới 30% thị phần đường sắt cao tốc, phục vụ 12,8 triệu hành khách với tổng doanh thu trong năm 2017 khoảng 455 triệu Euro.

Đáng nói, Italo còn tạo ra áp lực khiến hai ông lớn hàng không giá rẻ là Ryanair và EasyJet phải dừng khai thác tuyến bay giữa Rome và Milan bởi công ty này chạy hàng chục chuyến tàu giữa hai thành phố với giá vé khứ hồi chỉ 40 Euro (hơn 1 triệu đồng); trong vé máy bay khứ hồi rẻ nhất là 79 Euro (hơn 2 triệu đồng).

Ngoài ra, thông tin từ Tân Hoa Xã, cũng cho thấy, đường sắt là một trong những ngành tăng trưởng sôi động nhất tại Trung Quốc, nơi có mạng lưới đường sắt tốc độ cao lớn nhất thế giới. Theo đó, trong đợt Tết Nguyên đán năm 2018, đã có 390 triệu người Trung Quốc chọn đi lại bằng đường sắt trong khi chỉ 65 triệu người di chuyển bằng hàng không. Điều này cũng cho thấy xu hướng sử dụng dịch vụ vận tải tại Trung Quốc đang có sự thay đổi mạnh mẽ.

Chia sẻ rõ hơn về điều này, bà Yu Zhang, Giáo sư tại Đại học South Florida cho rằng: “Ngành đường sắt và hàng không Trung Quốc đang cạnh tranh khá gay gắt về giá vé cũng như các hình thức dịch vụ. Theo thời gian, vé tàu ngày một giảm và đó là một phần chiến lược để ngành đường sắt thu hút thêm khách hàng. Theo đó, sự phát triển của đường sắt khiến dịch vụ hàng không bị ảnh hưởng, mặc dù lượng hàng khách hiện giảm chưa đáng kể”.

Đồng quan điểm với các nhà phân tích Trung Quốc, các chuyên gia Malaysia cũng từng cho rằng giá rẻ và vị trí đắc địa của các nhà ga tàu cao tốc là các lợi thế cạnh tranh của phương tiện này so với "gã khổng lồ" hàng không, kể cả khi các hãng hàng không có chính sách giảm giá vé.

Ga tàu thì có thể gặp ở khắp nơi, ngay trong trung tâm thành phố, còn sân bay thì luôn đặt ở ngoại ô hoặc xa khu dân cư. Việc di chuyển đến sân bay xa hơn đã tiêu tốn của hành khách một khoảng thời gian đáng kể.

Một trải nghiệm mà không ai muốn trải qua khi đi máy bay, đó là hoãn chuyến, xảy ra với tần suất thấp hơn ở tàu cao tốc do phương tiện này ít chịu tác động từ thời tiết hơn máy bay. Do đó nhiều người đã lựa chọn đường sắt cao tốc thay vì máy bay cho những chặng đường dưới 800km.

Khi sự cạnh tranh giữa 2 phương tiện này gia tăng, làm "miếng bánh" nội địa trở nên chật chội, các hãng hàng không nước này nhiều khả năng sẽ tìm đến những vùng đất mới bên ngoài với những chặng bay quốc tế để tìm kiếm cơ hội mới vì khi thu nhập cá nhân tăng sẽ làm gia tăng nhu cầu du lịch nước ngoài.

Trước đó, tại Việt Nam, các chuyên gia cũng đồng tình rằng, trong 10-15 năm nữa, khi dân số Việt Nam tăng trên 100 triệu người thì nhu cầu đi lại rất lớn, cần nhiều phương thức vận tải và nhiều người dân sẽ ưu tiên chọn đường sắt vì tính an toàn cao hơn đường bộ. 

Theo đó, so với ngành hàng không, hành khách sẽ đi đường sắt tốc độ cao vì thời gian ngắn như nhau, nhà ga nằm giữa thành phố nên di chuyển thuận tiện (sân bay thường ở ngoại thành) và đi máy bay thì có nhiều thủ tục phiền hà hơn đường sắt.

Như vậy, những con số tăng trưởng, tỷ lệ người tiêu dùng sử dụng dịch vụ đường sắt cao tốc, cho thấy không chỉ sức hút của loại hình vận tải này đối với hành khách mà đây còn là một “đối thủ” nặng ký của các loại hình vận tải khác, trong đó có hàng không.