Khủng hoảng thừa thịt lợn và “gót chân Achiles” của nông nghiệp Việt

Lượng tồn đọng quá cao, sẽ khiến người chăn nuôi lợn không tái đàn, hệ quả là cuộc "khủng hoảng ngược" so với hiện tại sẽ gây nguy cơ thiếu thịt lợn vào tháng cuối năm.

Lệch pha cung – cầu

Ông Lê Xuân Huy, Phó Tổng giám đốc Công ty cổ phần Chăn nuôi C.P Việt Nam ước tính, 3 tháng giãn cách số lượng heo quá lứa (trên 115 kg một con) tại doanh nghiệp chiếm khoảng 20% trên tổng đàn heo, tương đương 60.000-70.000 con. Hiện, giá heo này doanh nghiệp cũng chỉ bán được ở mức 28.000-32.000 đồng một kg.

Ước tính của Cục Chăn nuôi cho thấy, số heo quá lứa xuất chuồng nhưng chưa bán được là khoảng 8 triệu con, tương đương 30% tổng sản lượng. 

Dư thừa nguồn cung kéo giá bán lợn hơi đi xuống, theo báo cáo của các bộ, ngành, từ đầu năm đến nay, giá lợn hơi liên tục giảm, đặc biệt từ tháng 9 đến nay, giá lợn hơi giảm mạnh (tháng 3, 4 giá 70.000-75.000 đồng/kg; tháng 8, 9 xuống còn 42.000-50.000 đồng/kg). Đến thời điểm hiện tại, giá dao động 35.000-45.000 đồng/kg, đặc biệt có một số địa phương giá xuống dưới 35.000 đồng/kg, 2-3 ngày vừa qua giá có tăng 2-3.000 đồng/kg). 

Nguyên nhân dẫn tới giá giảm sâu theo lãnh đạo các bộ, ngành là do cầu giảm mạnh. Việc đóng cửa hoặc giảm công suất của nhiều nhà máy, doanh nghiệp do ảnh hưởng của dịch bệnh khiến lượng tiêu thụ lớn từ các bếp ăn công nghiệp này giảm mạnh. Nói như Thứ trưởng Bộ NN&PTNT Phùng Đức Tiến, dịch Covid-19 khiến nhiều tỉnh thành trên cả nước thực hiện giãn cách xã hội, các khu công nghiệp, khu chế xuất, các trường học, bếp ăn tập thể cơ bản là ngưng hoạt động; các nhà hàng, quán ăn, khách sạn, chợ đầu mối, chợ dân sinh không hoạt động... dẫn đến nhu cầu sử dụng thực phẩm giảm rõ rệt, khoảng 30-50%.

"Đến nay, mặc dù các địa phương đã trở lại trạng thái bình thường, tuy nhiên lượng nhân công lao động ở các địa phương vẫn chưa quay lại các thành phố lớn để làm việc, các trường học vẫn đóng cửa, các quán ăn mở đón khách với số lượng hạn chế. Do vậy mức tiêu dùng thực phẩm vẫn còn hạn chế", Thứ trưởng nói và chia sẻ thêm.

Đơn cử, riêng TP HCM một ngày tiêu thụ 60 tấn thực phẩm nhưng tự sản xuất được dưới 10%, tất cả nhập từ các tỉnh miền Tây. Lý do đó cũng khiến các sản phẩm chăn nuôi ùn ứ, giá thành giảm.

Nghịch lý dư thừa nhưng giá bán lẻ vẫn cao

Đồng thời việc lưu thông, vận chuyển khó khăn cũng ảnh hưởng tới giá. Một số cơ sở sản xuất, chế biến phải tạm dừng hoạt động do không đáp ứng được "3 tại chỗ" khi nhiều địa phương phải thực hiện giãn cách xã hội.

Chiếm tỷ trọng nhỏ nhưng cũng là một trong những nguyên nhân là do nguồn nhập khẩu thịt lợn ngoại tăng, nguồn cung các loại thực phẩm khác dồi dào cũng ảnh hưởng tới việc tiêu thụ thịt lợn.

Trong khi đó, chu kỳ sản xuất, tăng trưởng, tái đàn vẫn diễn ra bình thường dẫn đến ứ đọng trong tiêu thụ sản phẩm.

Đáng nói, thịt lợn dù ùn ứ ở nguồn cung khiến giá lợn hơi giảm thời gian dài, nhưng tại chợ truyền thống và siêu thị giá thịt lợn vẫn “đứng im”, không giảm. Theo PGS. TS Ngô Trí Long, nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu thị trường giá cả, Bộ Tài chính, việc giá chênh quá cao là vô lý, bất bình thường.

“Nguyên nhân ở đây là khâu trung gian, người chăn nuôi bán được giá thấp, người tiêu dùng mua giá cao, cả hai đều thiệt. Khâu trung gian là lợi nhuận nhất và cần kiểm soát khâu trung gian. Có thể tính được lợi nhuận mỗi kg thịt lợn ở siêu thị qua giá đầu vào, chi phí dịch vụ và giá bán. Khi giá thịt lợn ở siêu thị giảm thì các chợ truyền thống cũng phải giảm theo, giá thịt ở siêu thị đang là tham chiếu cho giá tại các chợ dân sinh”, PGS. TS Ngô Trí Long nói.

Mặt hàng thịt lợn luôn có biến động, tác động lớn đến đời sống người dân nhưng đây không phải là mặt hàng bình ổn giá, kinh doanh có điều kiện và cũng không nên cho mặt hàng này vào danh mục mặt bình ổn giá. Tuy nhiên, cơ quan chức năng có thể kiểm tra các khâu trung gian theo Luật Giá, PGS. TS Ngô Trí Long phân tích thêm.

Thực tế, một kg thịt lợn qua khá nhiều khâu trung gian bao gồm từ chuồng trại đến thương lái, bán buôn cấp 1, cấp 2, lò mổ, bán buôn lợn mảnh, cuối cùng mới đến chợ truyền thống và siêu thị bán lẻ. Chỉ tạm tính mỗi khâu hưởng 8-10%, giá thịt lợn đến tay người tiêu dùng không hề nhỏ.

Cùng quan điểm, chuyên gia Vũ Vinh Phú phân tích, giá thịt lợn ở một số siêu thị ở Hà Nội đang cao hơn 30% so với giá ở chợ. Với mức giá này, các siêu thị đang "móc đậm" tiền của người tiêu dùng. Thịt lợn đến tay người tiêu dùng phải qua quá nhiều khâu trung gian khiến giá bị đội lên. Hơn nữa, với mức chiết khấu cao ở siêu thị cũng là nguyên tác động đến giá thịt lợn.

Thực tế, điệp khúc “được mùa, mất giá” và khủng hoảng thừa thịt lợn cũng từng tái diễn nhiều năm. Giá thịt lợn xuống thấp, trong khi đó giá thức ăn chăn nuôi tăng cao, gây khó khăn cho người chăn nuôi, nhất là các hộ nông dân chăn nuôi nhỏ lẻ. Thế nhưng, điều đáng lo ngại hơn là người chăn nuôi thua lỗ sẽ ảnh hưởng tới nguồn cung trong những tháng tới, đặc biệt là dịp tết Nguyên đán năm nay.

Cùng nhận định khó giải quyết tình trạng dư thừa trong thời gian ngắn tới, ông Nguyễn Kim Đoán, Phó Chủ tịch Hiệp hội Chăn nuôi Đồng Nai dự báo, giá lợn sẽ tiếp tục rớt trong vài tuần tới khi nguồn hàng tồn đọng lớn chưa được tiêu thụ, thương lái ép giá.

Theo đó, phải mất 3 tháng mới có thể giải quyết xong lượng hàng tồn đọng. Điều này, đang khiến hiệp hội lo ngại người dân sẽ không tái đàn nhiều. Do đó, cuộc "khủng hoảng ngược" ở với hiện tại là nguy cơ thiếu thịt lợn vào tháng cuối năm, đặc biệt là dịp Tết Nguyên Đán.

Cần quy hoạch tổng thể dài hơi

Ông Đoán cho rằng, giải pháp trước mắt là cần đẩy mạnh lượng hàng tiêu thụ để giải phóng nguồn cung trong nước nhanh. Ngược lại, thay vì cho nhập khẩu ồ ạt thì Chính phủ nên ra quyết định giảm tỷ lệ nhập khẩu để cải thiện sức tiêu thụ cho thịt nội.

Các ban ngành liên quan cũng cần có kế hoạch cụ thể và công bố rộng rãi về tổng nhu cầu thị trường trong nước và dự báo nhu cầu để người nuôi yên tâm tái đàn.

Về cắt giảm chi phí, ông Nguyễn Văn Trọng, Phó Cục trưởng Cục Chăn nuôi, Bộ NN&PTNT nhận định, để giảm chi phí lưu thông vận chuyển khâu trung gian, các cơ quan các ban, ngành địa phương phải cho lưu thông vận chuyển hàng hóa tốt. “Ngoài ra, cần có những chính sách để giảm việc phân tích mẫu test nhanh hay PCR và hài hòa các địa phương vì nhiều nơi có những quy định không được phù hợp sẽ khiến tăng chi phí lên. Mỗi thứ một tí nó sẽ gây khó khăn cho ngành chăn nuôi", Phó Cục trưởng Cục Chăn nuôi chia sẻ.

Trước thực tế này, Phó Thủ tướng Chính phủ Lê Văn Thành yêu cầu cần có giải pháp hỗ trợ cho bà con đang có lượng tồn lớn về đàn lợn, chưa xuất chuồng được. Phó Thủ tướng giao Bộ Tài chính nghiên cứu, đề xuất các giải pháp hỗ trợ về lĩnh vực tài chính.

Theo yêu cầu của Phó Thủ tướng, các bộ, ngành, địa phương, các trung tâm kinh tế lớn phải đẩy nhanh tiến độ phục hồi kinh tế. Bộ Công Thương khẩn trương tổ chức các cuộc họp, làm việc với các địa phương để khôi phục hoạt động các chợ đầu mối, chợ truyền thống theo tinh thần Nghị quyết 128; mở các cửa hàng bình ổn giá để thúc đẩy tiêu dùng.

Phó Thủ tướng cũng yêu cầu phải tổ chức thanh, kiểm tra, làm rõ chi phí của từng khâu trong chuỗi giá trị, thanh kiểm tra sự chênh lệch giá bán (giữa giá thịt lợn hơi và giá bán tại chợ, siêu thị); rà soát lại việc xuất - nhập khẩu thịt heo; kịp thời xử lý những vi phạm nếu có.

Bộ NN&PTNT chủ trì, phối hợp với các cơ quan liên quan, các địa phương tuyên truyền, làm việc cụ thể với các doanh nghiệp chế biến, các hộ tiêu thụ lớn, các doanh nghiệp có năng lực dự trữ, chế biến để đẩy mạnh tiêu thụ, sử dụng sản phẩm thịt trong nước nhằm chia sẻ bớt khó khăn với người chăn nuôi. Đồng thời, tăng cường quản lý giá bán các sản phẩm đầu vào của ngành, nhất là thức ăn chăn nuôi, thuốc thú y; xây dựng kế hoạch tái đàn, chăn nuôi theo tín hiệu thị trường đặc biệt cho dịp cuối năm và tết Nguyên đán.

Cũng theo chỉ đạo của Phó Thủ tướng, Bộ Giao thông vận tải rà soát, nắm rõ thêm tình hình hệ thống lưu thông, vận tải, tránh tình trạng một số nơi "cát cứ", gây khó khăn cho bà con trong tiếp cận thị trường (phương tiện chuyên chở khó đến với bà con); Phải bảo đảm lưu thông hàng hóa thông suốt, thống nhất trên toàn quốc.

Phó Thủ tướng Chính phủ Lê Văn Thành cho rằng, mức chênh lệch giữa giá xuất chuồng và giá thành phẩm đến tay người tiêu dùng là bất hợp lý. Việc tìm ra nguyên nhân và tập trung chỉ đạo để giải quyết vấn đề này là rất cần thiết, bởi nó ảnh hưởng đến hàng chục triệu người dân. Vận hành theo cơ chế thị trường, nhưng trong bối cảnh hiện nay, cần có giải pháp điều hành từ các cơ quan Nhà nước.