>>> Tuần lễ chuyển đổi số năm 2023 từ khai thác dữ liệu số, thanh toán số

Cụ thể hóa chủ trương này, NHNN đã phối hợp chặt chẽ với các Bộ, ngành liên quan, UBND các tỉnh, thành phố triển khai đồng bộ nhiều giải pháp nhằm thúc đẩy TTKDTM.

Pháp lý và hạ tầng thanh toán đang tiếp tục hoàn thiện

Về hoàn thiện hành lang pháp lý và cơ chế chính sách: Hành lang pháp lý, cơ chế chính sách về TTKDTM tiếp tục được hoàn thiện, hỗ trợ, thúc đẩy thanh toán điện tử trong khu vực Chính phủ, dịch vụ hành chính công. Theo đó, NHNN, Bộ, ngành liên quan nghiên cứu, tham mưu trình Quốc hội, Chính phủ ban hành và ban hành theo thẩm quyền nhiều cơ chế chính sách, văn bản quy phạm pháp luật liên quan đến lĩnh vực thanh toán.

Về nâng cấp, phát triển hạ tầng thanh toán hiện đại có khả năng kết nối, tích hợp với các hệ thống khác: 

Đối với Hệ thống Thanh toán điện tử liên ngân hàng quốc gia (TTĐTLNH): NHNN tiếp tục quan tâm, nâng cấp Hệ thống TTĐTLNH. Hệ thống TTĐTLNH đã được kết nối với toàn bộ 63 Kho bạc nhà nước (KBNN) cấp tỉnh trong cả nước, đáp ứng được nhu cầu thu, chi ngân sách của người dân và doanh nghiệp. 

Đối với việc phát triển hạ tầng chuyển mạch tài chính và bù trừ điện tử:  Hệ thống chuyển mạch tài chính và bù trừ điện tử do Công ty cổ phần Thanh toán Quốc gia (Napas) tổ chức vận hành tiếp tục đẩy mạnh tích hợp, kết nối sản phẩm, dịch vụ, nền tảng với các ngành, lĩnh vực khác để cung cấp dịch vụ công qua Cổng dịch vụ công Quốc gia, tập trung vào các lĩnh vực y tế, giáo dục, giao thông... Cụ thể: triển khai mở rộng dịch vụ thanh toán phí & lệ phí tới 71 Bộ ngành/Địa phương; triển khai thanh toán cho 07 nhóm dịch vụ bao gồm: nộp Bảo hiểm xã hội, thuế Bất động sản, nộp phạt Vi phạm giao thông, tạm ứng án phí, phí & lệ phí, lệ phí trước bạ, thuế thu nhập cá nhân; mở rộng hình thức thanh toán bằng mã VietQR trên cổng Dịch vụ công Quốc gia với 17 ngân hàng.

Việc hoàn thiện, nâng cấp hệ thống ngân hàng lõi (Core Banking), hệ thống thanh toán nội bộ của các ngân hàng: Các NHTM tiếp tục quan tâm, chú trọng đầu tư, cập nhật và phát triển hệ thống thanh toán nội bộ, hệ thống ngân hàng lõi (core banking) với kỹ thuật, công nghệ tiên tiến, quản lý tập trung, có khả năng kết nối và tương thích các hệ thống của các đơn vị cung ứng dịch vụ công, cho phép các NHTM cung ứng các dịch vụ, phương tiện thanh toán hiện đại, đa dạng, tiện lợi, mở rộng phạm vi cung ứng trên toàn quốc để giảm thời gian và chi phí giao dịch cho người dân, doanh nghiệp. 

Phát triển các dịch vụ thanh toán hiện đại

Các TCTD, tổ chức TGTT đã chú trọng phát triển mạnh hệ sinh thái số với các sản phẩm dịch vụ, phương thức thanh toán mới, an toàn, tiện lợi, đem lại lợi ích, thiết thực cho người dân, doanh nghiệp; nhiều dịch vụ, phương thức thanh toán mới như mở tài khoản/mở thẻ bằng eKYC, thanh toán, chuyển tiền, rút tiền tại ATM bằng mã QR, thanh toán thẻ chíp phi tiếp xúc (contactless chip), xác thực thanh toán sinh trắc học, mã hóa thông tin thẻ (tokenization) đã được các ngân hàng, tổ chức TGTT tích hợp vào trong sản phẩm, dịch vụ để nâng cao tiện ích, an toàn bảo mật, qua đó góp phần thúc đẩy thanh toán điện tử trong khu vực Chính phủ, dịch vụ hành chính công. 

Có trên 82 tổ chức cung ứng dịch vụ thanh toán triển khai thanh toán qua Internet và 52 tổ chức triển khai thanh toán qua điện thoại di động (ĐTDĐ), có khoảng 30 NHTM và 17 tổ chức cung ứng dịch vụ trung gian thanh toán triển khai dịch vụ thanh toán qua QR Code. 

Có 21.349 ATM và 462.247 POS, tăng tương ứng 3,59% và 26,84% so với năm 2021 (ngoài ra, có trên 150.000 điểm chấp nhận thanh toán QR Code - một hình thức thanh toán mới tại đơn vị chấp nhận thanh toán tương tự như thanh toán qua POS).  

>>> Thay đổi toàn diện thương mại điện tử Việt Nam và điểm sáng thanh toán số

+ Dịch vụ thẻ ngân hàng tiếp tục được các tổ chức phát hành thẻ quan tâm phát triển. Đến cuối tháng 6 năm 2023, tổng số lượng thẻ lưu hành đạt gần 139 triệu thẻ (tăng 0,48% so với cùng kỳ năm 2022). Các đơn vị đã nghiên cứu, xây dựng hệ sinh thái, sản phẩm dịch vụ trên nền tảng công nghệ thẻ chip tiếp xúc, không tiếp xúc, mã phản hồi nhanh (QR Code). Song song với phương thức truyền thống, các ngân hàng cũng rất tích cực triển khai phát hành thẻ ngân hàng bằng phương thức điện tử (eKYC). Đến nay, đã có 27/60 ngân hàng báo cáo triển khai chính thức về mở thẻ ngân hàng bằng phương thức eKYC với hơn 10,8 triệu thẻ đang đang hoạt động.

Thanh toán điện tử trong khu vực chính phủ, dịch vụ hành chính công

Công tác phối hợp thu ngân sách nhà nước (NSNN) bằng phương thức TTKDTM: Việc phối hợp thu NSNN qua NHTM tiếp tục được chú trọng và tăng cường. Bộ Tài chính đã chủ trì, phối hợp với NHNN đẩy mạnh công tác phối hợp thu NSNN với các NHTM. Hệ thống TTĐTLNH của NHNN đã được kết nối với toàn bộ 63 Kho bạc nhà nước (KBNN) cấp tỉnh trong cả nước, đáp ứng được nhu cầu thu, chi ngân sách của người dân và doanh nghiệp một cách nhanh chóng, kịp thời. NHNN đã chỉ đạo các tổ chức tín dụng chủ động đầu tư cơ sở hạ tầng và công nghệ kết nối với các cơ quan liên quan (Thuế, Hải quan, KBNN) cải tiến, đa dạng hóa các kênh thu, nộp thuế, tạo nhiều tiện ích và thuận lợi cho doanh nghiệp và cá nhân nộp thuế. 

KBNN đã triển khai phối hợp thu NSNN và thanh toán sản phẩm điện tử với 20 NHTM hoạt động an toàn, ổn định, đáp ứng đầy đủ các tiêu chí theo quy định của Bộ Tài chính, góp phần tăng cường thanh toán không dùng tiền mặt trong lĩnh vực thu NSNN.

Trong lĩnh vực hải quan, tỷ lệ thu qua các NHTM phối hợp thu và KBNN tăng từ 53% (2014) lên 62,86% (2015), 87,63% (2016) và 99,8% (2022); cơ quan hải quan chỉ thu bằng tiền mặt đối với cá nhân có hoạt động xuất nhập khẩu.

Đối với lĩnh vực thuế: Từ tháng 4/2023, cơ quan thuế đã phối hợp với hệ thống ngân hàng, kho bạc nhà nước triển khai nộp thuế theo mã định danh khoản phải nộp nhằm đơn giản, hiện đại hóa phương thức thu nộp thuế.

Việc đẩy mạnh thanh toán điện tử và cung cấp dịch vụ công trực tuyến cấp độ 4: Cổng Dịch vụ công Quốc gia (DVCQG) đã tích hợp chức năng thanh toán trực tuyến, cho phép người dân, doanh nghiệp có thể sử dụng phương thức TTKDTM để thực hiện thanh toán trực tuyến: (i) thanh toán phí, lệ phí thủ tục hành chính; (ii) khai và nộp thuế (doanh nghiệp, cá nhân); (iii) đóng bảo hiểm xã hội, bảo hiểm y tế; (iv) nộp thuế, lệ phí trước bạ về đất đai, tài sản; (v) nộp phạt xử lý vi phạm hành chính; (vi) thanh toán tiền điện; (vii) thanh toán viện phí; (viii) nộp tạm ứng án phí. NHNN đã chỉ đạo các NHTM, các tổ chức trung gian thanh toán tích cực đầu tư ứng dụng công nghệ, nghiên cứu, có giải pháp kết nối với Cổng DVCQG để thực hiện thanh toán trực tuyến cho các dịch vụ đã được tích hợp trên Cổng DVCQG, áp dụng chính sách miễn, giảm phí dịch vụ thanh toán đối với các giao dịch thanh toán trên Cổng DVCQG. 

Việc thúc đẩy mạnh TTKDTM đối với các dịch vụ giáo dục, y tế, điện, nước,...; chi trả lương hưu, trợ cấp bảo hiểm xã hội, trợ cấp thất nghiệp ghi nhận:

Với lĩnh vực giáo dục và đào tạo: 100% cơ sở giáo dục đại học (trường đại học, cao đẳng) trên địa bàn đô thị chấp nhận thanh toán học phí thông qua hệ thống ngân hàng; hầu hết cơ sở giáo dục mầm non, phổ thông đã trang bị sẵn sàng phương tiện phục vụ TTKDTM, thực hiện thông báo và khuyến khích học sinh và gia đình người học nộp học phí bằng phương thức TTKDTM. 

Với lĩnh vực y tế: Đã có: 87,9% (29/33) các bệnh viện trực thuộc Bộ và thuộc các trường Đại học Y, Dược đã triển khai TTKDTM; khoảng 63,8% địa phương - Sở Y tế (30/47 có báo cáo) có số cơ sở khám chữa bệnh đã triển khai TTKDTM, đạt tỷ lệ từ 50% trở lên, trong đó có 12/47 (25,5%) Sở Y tế đạt tỷ lệ 100% các cơ sở khám chữa bệnh đã triển khai TTKDTM. 

Với lĩnh vực an sinh xã hội: 63/63 UBND tỉnh/thành phố trược thuộc Trung ương đã ban hành văn bản triển khai, chỉ đạo, giao chỉ tiêu cụ thể cho các sở, ban, ngành, các tổ chức cung ứng dịch vụ công trên địa bàn đẩy mạnh thanh toán dịch vụ công và chi trả an sinh xã hội bằng phương thức TTKDTM. Từ tháng 1-5/2023, các tỉnh, thành phố đã triển khai công tác thu thập thông tin tài khoản của gần 500 ngàn đối tượng hưởng trợ cấp an sinh xã hội; số đối tượng đã nhận trợ cấp thường xuyên qua tài khoản được gần 100 ngàn người, với tổng kinh phí chi trá gần 69 tỷ đồng.

Với lĩnh vực BHXH: Đến cuối năm 2022, có khoảng 61% số người hưởng nhận các chế độ BHXH, trợ cấp thất nghiệp qua tài khoản cá nhân tại khu vực đô thị (vượt chỉ tiêu được giao tại Quyết định 1813), trong đó: Lương hưu, trợ cấp BHXH hàng tháng đạt: 42% (tăng 5% so với năm 2021); Chế độ BHXH một lần đạt: 92% (tăng 7% so với năm 2021); trợ cấp thất nghiệp đạt: 96% (tăng 3% so với năm 2021). Ngoài ra, BHXH Việt Nam tiếp tục thực hiện triển khai chi trả cho người lao động gặp khó khăn do đại dịch Covid-19 (theo Nghị quyết số 24/2022/UBTVQH15 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội), trong đó số người lao động nhận tiền qua tài khoản cá nhân đạt khoảng 99%. 

Nhận diện một số khó khăn, vướng mắc

Hành lang pháp lý trong lĩnh vực TTKDTM cần tiếp tục được nghiên cứu, hoàn thiện để phù hợp với các sản phẩm, dịch vụ mới, nâng cao năng lực quản lý nhà nước trong lĩnh vực thanh toán.

Việc thanh toán qua ngân hàng đối với các dịch vụ như: viện phí, học phí, tiền nước ở một số tỉnh, nhất là các tỉnh miền núi còn thấp; phạm vi triển khai chủ yếu tập trung vào nhóm đối tượng khách hàng tại khu vực thành thị, điều kiện kinh tế phát triển, thu nhập ổn định, đối tượng khách hàng là công chức, viên chức (cá biệt có tỉnh Đắk Nông còn chưa có khoản thu liên quan đến viện phí qua ngân hàng). 

Vẫn còn nhiều người cao tuổi đang hưởng lương hưu, trợ cấp BHXH  không muốn sử dụng thanh toán qua ngân hàng vì sợ rủi ro, trục trặc kỹ thuật khi sử dụng.

Định hướng, giải pháp của NHNN trong thời gian tới

Để triển khai hoàn thành các mục tiêu của Đề án phát triển TTKDTM giai đoạn 2021-2025 nói chung, mục tiêu về phát triển thanh toán điện tử trong khu vực Chính phủ, dịch vụ hành chính công, NHNN xác định một số định hướng, giải pháp trong thời gian tới như sau:

Thứ nhất, tập trung hoàn thiện hành lang pháp lý, cơ chế, chính sách cho hoạt động TTKDTM, thanh toán điện tử, nhằm tạo lập khuôn khổ pháp lý đầy đủ, đồng bộ nhằm khuyến khích phát triển thanh toán điện tử, hạn chế sử dụng tiền mặt và đảm bảo an ninh, an toàn trong hoạt động thanh toán; trong đó tập trung sửa đổi Luật Các TCTD, rà soát Luật NHNN, hoàn thiện trình Chính phủ ban hành Nghị định mới về TTKDTM; Nghị định về Cơ chế thử nghiệm có kiểm soát hoạt động công nghệ tài chính trong lĩnh vực ngân hàng và xây dựng, ban hành các văn bản hướng dẫn.

Thứ hai, chỉ đạo nâng cấp, phát triển Hệ thống TTĐTLNH, hệ thống chuyển mạch tài chính và bù trừ điện tử, hệ thống thanh toán của các ngân hàng đảm bảo hoạt động an toàn, hiệu quả và có khả năng kết nối, tích hợp với các hệ thống khác, mở rộng hệ sinh thái thanh toán số để phục vụ thanh toán trực tuyến.

 Thứ ba, tiếp tục ứng dụng, phát triển các sản phẩm, dịch vụ thanh toán trên thiết bị di động, như: thanh toán qua QR Code, mã hóa thông tin thẻ (Tokenization), thanh toán di động (Mobile Payment), thanh toán phi tiếp xúc (Contactless), Ví điện tử tạo thuận lợi cho người dân, doanh nghiệp. 

Thứ tư, tiếp tục triển khai có hiệu quả Đề án “Phát triển ứng dụng dữ liệu dân cư, định danh và xác thực điện tử phục vụ chuyển đổi số quốc gia giai đoạn 2022-2025, tầm nhìn đến năm 2030” nhằm từng bước làm sạch cơ sở dữ liệu khách hàng… để phát triển các ứng dụng nhằm thúc đẩy thanh toán điện tử trong khu vực Chính phủ, dịch vụ hành chính công.

Thứ năm, phối hợp chặt chẽ với các đơn vị liên quan thúc đẩy thanh toán điện tử trong khu vực chính phủ, dịch vụ hành chính công, nhất là trong công tác phối hợp thu ngân sách nhà nước, trong lĩnh vực y tế, giáo dục.

Thứ sáu, đẩy mạnh công tác thông tin, tuyên truyền, đào tạo, hướng dẫn nâng cao nhận thức về hoạt động TTKDTM, trong đó có bảo vệ, quyền lợi ích hợp pháp của người dử dụng phương tiện, dịch vụ TTKDTM.