“Đặt lại” vị trí xứng đáng cho người nông dân

Trong thời gian hai cuộc kháng chiến trường kỳ giành độc lập và toàn vẹn lãnh thổ cho đất nước, cũng như ngày nay thời kỳ xây dựng chủ nghĩa xã hội, ngành nông nghiệp và nông dân Việt Nam đã góp phần xứng đáng trong sự nghiệp bảo vệ và xây dựng đất nước.

Nông nghiệp luôn là bệ đỡ quan trọng của nền kinh tế các thời kỳ. Trong đó có sự đóng góp của hàng chục triệu người nông dân Việt Nam.

"Một nắng hai sương" nhưng luôn bị “phụ thuộc”

Đất nước phát triển, xã hội ổn định, đời sống của các tầng lớp nhân dân và nông dân ngày được nâng cao so với trước đây. Tuy nhiên, vai trò, vị trí của nông nghiệp, nông thôn và người nông dân chưa được đặt đúng vào vị trí xứng đáng, điều đó có nhiều nguyên nhân.

Người nông dân Việt Nam cần cù, chịu khó “một nắng hai sương” trên mảnh ruộng của mình, song họ luôn bị phụ thuộc cả đầu vào lẫn đầu ra, từ sản xuất đến tiêu thụ sản phẩm. Về sản xuất, đầu vào hầu hết họ phải phụ thuộc vào phân bón, thuốc bảo vệ thực vật, con giống của vật nuôi và cây trồng. Khi sản phẩm được thu hoạch, họ lại phụ thuộc vào nhân công bên ngoài. Phụ thuộc vào việc thu mua của các nhà máy chế biến nông sản thực phẩm. Mặt khác, nông dân còn phải thường xuyên chịu đựng thiên tai, dịch bệnh xảy ra làm cho mùa màng bị thất bát…

Về đầu ra của các sản phẩm nông nghiệp, đa số đều phụ thuộc vào những thương lái trung gian, trong số đó có những nhóm lợi dụng những khó khăn về mùa vụ, về kho dự trữ sản phẩm, về thiếu thông tin thị trường giá cả… để bắt chẹt, ép cấp ép giá đưa nông dân vào thế bí, buộc phải bán sản phẩm cho họ.

Nếu cá thể nông dân hay kể cả hợp tác xã nông nghiệp đem đi tiêu thụ trực tiếp ở hệ thống bán lẻ, nhất là các siêu thị lớn có thế mạnh về đàm phán, không có thiện chí với những người vất vả làm ra sản phẩm thiết yếu cho xã hội.

Họ luôn bị yếu thế trong thương thảo hợp đồng ký gửi đại lý. Dư luận, các phóng viên đã điều tra, một số chuyên gia và nhà quản lý đã lên tiếng nhiều năm về việc ép chiết khấu cao vô lý, công các chi phí khác khi đưa hàng vào những siêu thị đó.

Người nông dân vào siêu thị chủ yếu muốn xây dựng thương hiệu cho sản phẩm của mình, vì rất nhiều trường hợp là hòa vốn hoặc không có lãi.

Nan giải đến mức có những hợp tác xã nông nghiệp, nông dân cá thể phải rút hàng ra khỏi siêu thị và lập chuỗi bán lẻ riêng của mình. Chúng ta đi tìm hiểu cặn kẽ những nguyên nhân của những hiện tượng mà nông dân bị bất lợi khi đàm phán.

Trước hết là việc giao dịch, mua bán, ký gửi hàng hóa ở thị trường Việt Nam vì không có những sàn giao dịch (ảo và thực), nên sản phẩm giao dịch chủ yếu diễn ra “tay đôi” giữa nông dân và nhà bán lẻ lớn nhưng kinh doanh thiếu “chữ tâm”, thì chắc chắn sẽ đem lại bất lợi, thua thiệt cho người nông dân và các hợp tác xã.

Theo nhận xét của tôi, thị trường bán lẻ hiện đại Việt Nam chưa có một thị trường cạnh tranh thực sự. Bởi trong vài chục đơn vị bán lẻ hiện đại, kể cả của doanh nghiệp FDI và doanh nghiệp Việt, thì chỉ có một số nhà bán lẻ có quy mô doanh số lớn, có thế mạnh về đàm phán với nông dân và các nhà cung ứng cho họ.

Chính vì vậy, đã có những hiện tượng có lúc, có nơi, có mặt hàng các nhà bán lẻ này thao túng trong quan hệ giao dịch mua bán ký gửi hàng hóa. Người nông dân và hợp tác xã chủ yếu ký kết hợp đồng theo văn bản mà siêu thị đó soạn thảo, ít khi được điều chỉnh lại. việc này dẫn đến người gửi hàng hay bị thua thiệt.

Thực tế, tình hình hiện nay chỉ có 1 quả xoài trong 10 quả xoài sạch vào được vào siêu thị, số xoài còn lại phải bán trôi nổi ngoài thị trường với giá xoài không sạch. Đây là một sự thua thiệt về giá trị hàng hóa cho người bỏ bao công sức làm ra, và đó là điều họ không bao giờ mong muốn.

Lợi ích hài hòa, rủi ro chia sẻ

Về vấn đề quản lý nhà nước đối với thương mại bán lẻ hiện nay cho ta thấy, mặc dù các cơ quan liên quan đã có nhiều cố gắng. Nhưng công bằng mà nói, rất ít có tiếng nói đồng cảm, chia sẻ và bênh vực người nông dân đang bị yếu thế trên thị trường.

Các hiệp hội ngành hàng, ngành nghề sản xuất và bán lẻ, hiệp hội bảo vệ người tiêu dùng, cục quản lý cạnh tranh dù mục sở thị thấy rõ những bất hợp lý, thua thiệt, bị ép của nông dân, các hợp tác xã song rất ít khi lên tiếng, hoặc hứa mà không thực hiện, mặc dù đó là bảo vệ lẽ phải.

Trước những vấn đề trên, một số đồng chí lãnh đạo đã phải lên tiếng. Cách đây hơn 1 năm, nguyên Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc đã nói: “Phải làm sao bảo đảm hài hòa lợi ích của các khâu sản xuất, chăn nuôi, chế biến, phân phối lưu thông và tiêu dùng”.

Và “Nếu phát hiện thao túng giá, trục lợi đầu cơ phải xử lý theo pháp luật. Chúng ta động viên doanh nghiệp nhưng phải phân bố lợi nhuận hợp lý”.

Gần đây Thủ tướng Phạm Minh Chính cũng nói: “Lợi ích phải hài hòa, rủi ro phải chia sẻ”. Từ những chỉ đạo đó, trước hết người nông dân Việt Nam phải tự hoàn thiện mình trong quá trình trồng trọt chăn nuôi tạo ra những sản phẩm có tính cạnh tranh cao trên thị trường để dễ dàng tiếp cận hơn với hệ thống bán lẻ hiện đại.

Họ cần tham gia vào các tổ chức hợp tác xã, làm cổ đông cho các doanh nghiệp, nông nghiệp… từng bước tạo vị thế bình đẳng khi giao dịch.

Nhà nước cần có những chính sách để đầu tư cơ sở hạ tầng phục vụ cho sản xuất, chế biến, dự trữ các sản phẩm. Doanh nghiệp giải quyết đầu ra một cách vững chắc cho người nông dân và các hợp tác xã.

Cần thiết, có thể nêu ra những nguyên tắc quy định làm cơ sở hỗ trợ đắc lực người nông dân khi đàm phán tiếp cận với hệ thống bán lẻ, đảm bảo hài hòa các lợi ích như chỉ đạo của Chính phủ.

Khuyến khích doanh nghiệp chia sẻ, hỗ trợ, giúp đỡ nông dân một cách minh bạch, bình đẳng. Đồng thời phê bình và có thể xử lý nếu doanh nghiệp nào chỉ vì lợi ích của mình làm thiệt hại lớn đến tiền bạc, công sức của người nông dân.

Chính quyền địa phương và các hiệp hội liên quan cần bảo vệ cái đúng, bảo vệ người yếu thế, phê phán những tổ chức các nhân thu lợi nhuận quá đáng trên công sức của người lao động nông nghiệp.

Đây là những kiến nghị với Nhà nước và đề xuất giải pháp với bộ ngành liên quan, nhằm từng bước giảm bớt những khó khăn cho người nông dân đã và đang bị yếu thế trên thị trường nhiều năm nay mà chưa được khắc phục một cách cơ bản.

Nếu làm được sẽ nâng vị thế của ngành nông nghiệp và người nông dân xứng tầm với vai trò của họ trong sự nghiệp phát triển kinh tế đất nước hiện nay và mãi về sau.