Lễ tưởng niệm Đức Thánh Tản Viên Sơn

>>>Di sản văn hóa là cột nguồn phát triển

Trong tâm thức dân gian của người dân xứ Đoài, đặc biệt là ở vùng núi Tản Ba Vì, núi Ba Vì là ngọn “chủ sơn” của nước Việt, là nơi phát tích của truyền thuyết về Sơn Tinh – Thủy Tinh. Đức Thánh Tản - Vị thần đứng đầu hàng "Tứ bất tử" trong thần điện Việt. Ngài không chỉ là thành hoàng bảo trợ cho làng xã mà còn được nhân dân tôn thờ là Phúc Thần, Thượng đẳng tối linh thần. Vượt qua không gian và thời gian, Đức Thánh Tản được coi là vị anh hùng trị thủy, anh hùng văn hóa, anh hùng dân tộc từ thuở mở mang bờ cõi.

Qua truyền thuyết được lưu truyền trong đời sống tâm linh của nhân dân, Tản Viên Sơn Thánh tên thật là Nguyễn Tuấn, là con của Thánh mẫu Đinh Thị Đen và Cố phụ Nguyễn Cao Hành, sinh ra tại Động Lăng Sương, nay thuộc xã Đồng Trung – Huyện Thanh Thủy – Phú Thọ. Ngài là nhân vật anh hùng sáng tạo văn hóa, tạo ra lửa, khơi nguồn nước cứu nạn dân chúng, dạy dân các nghề nghiệp khác nhau và được tôn thờ như một vị tổ sư bách nghệ. Tôn vinh công trạng, ân đức của Ngài, nhân dân tôn kính và lập nhiều đền thờ trên địa bàn huyện Ba Vì và ở nhiều nơi trong vùng văn hóa Xứ Đoài địa linh nhân kiệt.

Hiện nay, trên địa bàn huyện Ba Vì có 397 di tích, trong đó có tới hơn 100 di tích thờ Đức Thánh Tản, có 128 di tích đã được xếp hạng. Trong đó cụm di tích đền Thờ Tản Viên Sơn Thánh đền Thượng, đền Trung, đền Hạ được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch xếp hạng năm 2008. Tục thờ Tản Viên Sơn Thánh, huyện Ba Vì được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch công nhận là di sản văn hóa phi vật thể cấp quốc gia năm 2018.

Theo Ngọc phả còn lưu giữ tại di tích đền Trung, xã Minh Quang, huyện Ba Vì cho biết, Thánh Tản sinh nhằm ngày Rằm tháng Giêng, hóa Thánh vào ngày mùng 6 tháng Mười Một và nơi Ngài hóa Thánh là tại đỉnh núi Tản Viên, sau này nhân dân lập đền thờ Ngài đó chính là di tích lịch sử văn hóa quốc gia đền Thượng. Trải qua hàng ngàn đời, việc thờ cúng, tế lễ để tưởng nhớ Ngài đã ăn sâu vào đời sống nhân dân, vào những ngày này, nhân dân các dân tộc khu vực núi Ba Vì thường tổ chức lễ hội, lễ dâng hương, dâng các sản vật do chính người dân làm ra lên Đức Thánh để tri ân công đức của Ngài và cầu cho mưa thuận, gió hòa, nhân cường, vật thịnh, dân sinh ấm no, gia đình hạnh phúc.

Trao đổi Diễn đàn Doanh nghiệp, ông Đỗ Mạnh Hưng, Chủ tịch UBND huyện Ba Vì cho biết, Di tích lịch sử văn hóa Quốc gia đền Hạ nằm dưới chân núi Tản Viên, bên sông Đà thuộc địa phận xã Minh Quang, huyện Ba Vì. Theo các nhà nghiên cứu, đền Hạ xuất hiện muộn hơn so với đền Trung và đền Thượng. Tương truyền, thuở nhỏ, ba anh em Sơn Tinh từ Lăng Sương sang núi Ngọc Tản kiếm củi, nhiều hôm trời tối không về kịp, ba anh em phải đốn cây rừng dựng lều ngủ lại. Về sau nhân dân đã xây dựng đền ngay tại nơi đây để thờ Ngài và gọi là đền Hạ.

Kiến trúc của đền Hạ theo kiểu chữ Tam, theo thế tựa lưng vào dãy núi Ba Vì, quay mặt ra phía sông Đà. Theo sách Sơn Tây tỉnh địa chí, đền Hạ còn được gọi là Tây cung. Đền Hạ được xây dựng từ lâu và được trùng tu sửa chữa qua các triều đại Lý, Trần, Lê. Qua thời gian bị hủy hoại, năm 1993 nhân dân địa phương và thập phương công đức xây mới đền Hạ bao gồm: Nghi môn, Tiền bái, Hậu cung, điện thờ Mẫu, điện thờ Chủ tịch Hồ Chí Minh và một số công trình phụ phục vụ nhu cầu tín ngưỡng thờ Đức Thánh Tản.

Năm 2021, Huyện ủy, HĐND, UBND huyện Ba Vì chọn Dự án Di tích lịch sử văn hóa Quốc gia Đền Hạ làm công trình chào mừng kỷ niệm 55 năm thành lập huyện, với tổng dự toán đầu tư gần 30 tỷ đồng, do Công ty TNHH Mạnh Quân làm nhà thầu xây dựng, gồm Nhà mẫu, nhà tả hữu vu, nhà bia, nhà hòm đòn, nhà khách, nghi môn nội và điều chỉnh bổ sung bờ kè, bình phong, bãi xe, nhà dịch vụ, đồng thời Dự án được các cơ quan, doanh nghiệp, cá nhân phát tâm công đức xã hội hóa động ngũ dinh, hệ thống tượng, đồ thờ và hệ thống cây xanh lên tới hàng tỷ đồng.…

Đến nay, công trình đã hoàn thành vượt tiến độ và kế hoạch đề ra, đảm bảo các yêu cầu về kiến trúc truyền thống, kỹ thuật, mỹ thuật và giá trị văn hóa - lịch sử của di tích, tạo nên tổng thể không gian văn hóa biểu tượng của Ba Vì.

Ông Hưng đề nghị Ban Quản lý Di tích lịch sử văn hóa Quốc gia Đền Hạ cần có trách nhiệm triển khai có hiệu quả công tác quản lý, bảo quản, giữ gìn và phát huy giá trị văn hóa của công trình, tích cực, chủ động tham mưu, phối hợp với các cơ quan có thẩm quyền để quản lý, bảo vệ và phát huy giá trị di tích, gắn kết với các  di tích lịch sử, văn hóa trong, ngoài Thành phố tạo nên một điểm đến ý nghĩa, một địa chỉ văn hóa - lịch sử hấp dẫn cho du khách đến tham quan, chiêm bái, góp phần phát triển du lịch văn hóa – tâm linh trên địa bàn huyện.

Theo, ông Nguyễn Đức Anh, Phó Chủ tịch UBND huyện Ba Vì, hàng năm, tại di tích lịch sử văn hoá đền Hạ, xã Minh Quang, lễ hội Tản Viên Sơn Thánh sẽ diễn ra trong ba ngày vào tháng Giêng, với nhiều nghi thức truyền thống được khôi phục như dâng hương; lễ rước kiệu; lễ rước nước từ giữa sông Đà về lễ tế Thánh, cùng các trò chơi dân gian.

 Ông Nguyễn Đức Anh cho biết thêm, được sự quan tâm của lãnh đạo Đảng, Nhà nước, sự phối hợp của các cấp, các ngành, các địa phương, cùng với sự ủng hộ của các tổ chức, cá nhân trong và ngoài tỉnh, Di tích lịch sử văn hóa đền Hạ từng bước được mở rộng, đầu tư xây dựng nhiều hạng mục công trình, ngày càng khang trang, xứng đáng với công trình văn hóa tâm linh của người việt