Những "kẽ hở" của thương mại điện tử

Thế giới đã đi trước Việt Nam nhiều năm về thương mại điện tử (TMĐT), những bài học của sự phát triển và quản lý của họ chắc chắn sẽ đem lại cho Việt Nam những bài học bổ ích.

Ở thị trường Việt Nam, nhất là thời gian có dịch, thương mại online phát triển nhanh chóng. Theo công bố của Bộ Công Thương, năm 2020 quy mô đạt được khoảng 12 tỷ USD. Tốc độ tăng trưởng tăng 18% so với năm 2019. Trên thực tế vì chúng ta chưa thống kê hết được nên chắc chắn con số này còn lớn hơn rất nhiều.

Nhiều luật nhưng vẫn sơ hở

Hiện Việt Nam đang quản lý kênh TMĐT trên cơ sở Nghị định 52/2013/NĐCP 16/5/2013 về TMĐT. Đi đôi với đó là Thông tư số 47/2014/TTBCT của Bộ Công Thương  ngày 5/12/2014 quy định về quản lý các trang web của TMĐT.

Ngoài ra, TMĐT còn chịu sự điều chỉnh của các Luật Thương mại, Luật Dân sự, Luật Giao dịch điện tử, Luật bảo vệ tiêu dùng... Tuy nhiên, hoạt động này trên thực tế còn rất nhiều sơ hở, trước hết là các văn bản pháp quy kể trên không theo kịp sự phát triển nhanh, phức tạp như các hình thức bán hàng TMĐT hiện nay.

Theo quy định hiện hành, đối với các sàn giao dịch TMĐT, các trang web bán hàng đều phải đăng ký với Cục TMĐT và kinh tế số của Bộ Công Thương và chỉ hoạt động sau khi được cấp phép. Nhưng trên thực tế, có hàng chục ngàn trang web bán hàng đang quảng cáo và bán hàng một cách công khai trên thị trường, thậm chí doanh thu rất cao mà ít bị các cơ quản xử lý.

Cũng theo quy định, chất lượng hàng hóa, nguồn gốc xuất xứ hàng hóa bán ra đều phải được đăng ký và kiểm soát chặt chẽ. Tuy nhiên, các cơ quan chức năng chưa thể kiểm soát được những quy định đã nêu ở trên.

Đặc biệt việc mua bán trên mạng hiện nay đa phần đều chưa có hóa đơn chứng từ và sổ sách kế toán hợp pháp (trong thực tế cũng có sổ sách, nhưng đó là sổ sách nội bộ).

Tình hình trên cho thấy, chắc chắn những rủi ro khi mua hàng sẽ đẩy về người tiêu dùng và xã hội – rủi ro lớn nhất là một số trang web bán hàng hoặc các hình thức bán hàng trên các nền tảng trực tuyến như youtube, facebook, zalo... lợi dụng lòng tin của khách để bán hàng rởm, hàng giả, hàng không đúng như quảng cáo.

Khi đã xảy ra, người tiêu dùng ít có điều kiện để khiếu kiện và giải quyết mặc dù chúng ta có đầy đủ các cơ quan đang hiện diện như Cục quản lý cạnh tranh – Bảo vệ người tiêu dùng, Hiệp hội bảo vệ Người tiêu dùng, Hiệp hội bán lẻ, Hiệp hội doanh nghiệp vừa và nhỏ...

Chúng ta rất ít thấy những vụ việc khiếu kiện vi phạm trong việc bán hàng qua mạng bị xử lý một cách nghiêm khắc và mang tính chất răn đe thật sự.

Mặt khác, theo quy định hiện hành, các sàn giao dịch điện tử được xác định chỉ là một đơn vị cho thuê quảng cáo và bán hàng cho các tổ chức và cá nhân để thu tiền, họ không phải chịu trách nhiệm khi có sự việc xảy ra, đó thực sự là một sơ hở.

Có những hành động vi phạm Luật bảo vệ người tiêu dùng như các công ty Lazada, Shopee khi giao hàng cho khách, người mua lại không được kiểm tra hàng trước khi thanh toán. Hành động này được công khai công bố mà không bị “thổi còi”.

Về vấn đề tài chính, chuyện rò rỉ thông tin qua các tài khoản mua hàng trực tuyến đã bị lợi dụng không phải là cá biệt cũng chưa bị ngăn chặn và xử lý. Hiện nay bất kể ai, bất kể tổ chức nào cũng có thể bán hàng một cách thoải mái qua các nền tảng trực tuyến như đã nói ở trên mà không phải xin phép một tổ chức cơ quan nào.

Các quy định này chưa có trong các nghị định và thông tư hiện hành của ngành công thương, cũng như chế tài xử lý các hành vi vi phạm của các tổ chức và cá nhân cũng chưa được quy định cụ thể. Chính vì vậy, vì lợi nhuận, họ có thể vượt qua các quy định của pháp luật để vi phạm.

Về vấn đề thất thu thuế, chính vì những quy định quản lý ở trên còn những thiếu sót cho nên việc lợi dụng bán hàng trốn thuế là một logic mà nguồn thu ngân sách bị thất thu không phải là nhỏ.

Thực tế, chỉ kiểm tra một số đơn vị chưa phải là kinh doanh lớn, các cơ quan thuế truy thu thuế của một cá nhân đến hàng tỷ tiền thuế sau một đợt rà soát. Điều đó chứng tỏ cần phải tập trung chống thất thu thuế ở lĩnh vực này một cách khoa học và hiệu quả hơn.

Chúng ta phải làm gì?

Trước hết, Nhà nước, mà chính là Bộ Công Thương, Cục Thương mại điện tử kinh tế số, Bộ Tài chính, cùng các địa phương cần phối hợp để xây dựng các quy định chặt chẽ, đúng pháp luật với hình thức kinh doanh này, vừa khuyến khích kinh doanh một cách hợp pháp, vừa chống thất thu ngân sách nhà nước, đồng thời bảo vệ các doanh nghiệp kinh doanh online chân chính.

Cần phải có những quy định chặt chẽ về mở sổ sách kế toán, hóa đơn chứng từ, địa điểm kinh doanh. Giao trách nhiệm cho chính quyền cơ sở phải quản lý từ gốc mới phát sinh. Bởi người sát nhất chính là các cấp chính quyền, quận phường xã ở các địa phương. Cần có sự phối hợp chặt chẽ giữa các lực lượng quản lý từ đầu ra tới đầu vào của luồng hàng hóa kinh doanh của các tổ chức cá nhân trên các địa bàn ở thị trường nội địa.

Cần công khai doanh thu nộp ngân sách ở các địa phương khác các tổ chức kinh doanh offline và online tại chính các địa phương và họ đang hoạt động như tỉnh Quảng Ninh đã đi đầu trong vấn đề này.

Cần phải gắn trách nhiệm của các trang bán hàng cho thuê các quầy hàng kinh doanh qua mạng khi xảy ra những vụ việc vi phạm quyền lợi người tiêu dùng về chất lượng, giá cả hàng hóa...

Cũng cần những lời khuyên cho người tiêu dùng biết nhìn nhận, đánh giá các trang web kinh doanh mạng làm ăn tử tế để gửi gắm đồng tiền của mình khi mua sắm, giảm bớt tới mức tối đa những khiếu kiện tranh chấp có thể xẩy ra cho mình.

Thương hiệu của một doanh nghiệp bán offline hay online điểm cao nhất chính là niềm tin đối với khách hàng. Để mất niềm tin là mất tất cả, hãy kinh doanh một cách chân chính bằng chính năng lực và đạo đức kinh doanh của mình thì mới tồn tại và phát triển lâu dài trên thị trường đầy tiềm năng này.