Tranh chấp Biển Đông: Trung Quốc, Philippines “đồng sàng dị mộng”

Phát biểu tại một hội thảo quốc tế hôm 25/9, đại sứ Trung Quốc tại Philippines nói rằng, Chủ tịch Tập Cận Bình và Tổng thống Duterte đã đạt được “đồng thuận quan trọng” về việc “gạt tranh chấp trên biển sang một bên”.

Chưa biết nội dung “đồng thuận quan trọng” này là gì. Song, nếu điều đó xảy ra, chẳng khác nào một bước lùi của ASEAN trong thực thi Luật biển năm 1982 (UNCLOS).

Trước đó một tháng, người phát ngôn của Tổng thống Duterte còn chắc nịch: “Lập trường của Tổng thống như từ trước đến nay là nhất quán, ông ấy sẽ không nhường, dù chỉ là một tất đất lãnh thổ quốc gia hoặc quyền chủ quyền của Philippines cho bất kỳ quốc gia nào khác”.

Năm 2016, Tòa trọng tài quốc tế (PCA) từng phán quyết, Trung Quốc vi phạm chủ quyền của Philippines tại bãi cạn Scaborough, nhưng phía Bắc Kinh liên tục bác bỏ phán quyết này.

Tình hình ngày càng căng thẳng, Trung Quốc có sức mạnh quân sự, kinh tế còn Manila có căn cứ pháp lý và sự ủng hộ cả công khai lẫn âm thầm của ASEAN và phương Tây.

Sáng ngày 20/11/2018, chuyên cơ chở ông Tập và bầu đoàn hạ cánh xuống thủ đô Manila - bắt đầu chuyến thăm chính thức 2 ngày đầu tiên tới Philippines của một Chủ tịch Trung Quốc sau đúng 13 năm.

Có một chi tiết được báo giới quốc tế khi đó mô tả khá kỹ lưỡng, ra sân bay đón phái đoàn ông Tập là ông Carlos Dominguez - Bộ trưởng Tài chính nước chủ nhà và đại sứ của đôi bên. Hàm ý này cho thấy, dường như Manila chỉ muốn “nói chuyện” với Trung Quốc trên mặt trận kinh tế!?

Thông cáo báo chí chuyến thăm sau đó được phát đi có câu nói ngắn gọn của ông Tập Cận Bình: “Quan hệ của chúng ta giờ như cầu vồng sau mưa”. Hình ảnh ví von này có gì đó rất đáng ngẫm? Cầu vồng chưa bao giờ đại diện cho điều tốt đẹp, cũng chẳng xấu, nhưng đa dạng, nhiều góc độ,…

Tại chuyến thăm bất ngờ này, Bắc Kinh và Manila ký 27 thỏa thuận kinh tế, ông Tập hứa rót 24 tỷ USD đầu tư hạ tầng cho Philippines, nhưng sau gần 2 năm, chỉ có một cây cầu và 1 dự án thủy lợi được khởi công vỏn vẹn hơn 150 triệu USD.

Gần đây, ông Duterte gặp khó khăn trong việc chứng minh lợi ích khi xoay trục thân Trung Quốc, nội các lục đục tranh cãi giữa trục quan hệ với Mỹ, Úc và Trung Quốc, tỷ lệ dân chúng phản đối Bắc Kinh ngày càng tăng.

Không còn gì nghi ngờ Manila về thái độ của họ đối với chủ quyền trên Biển Đông, họ vẫn tranh thủ diễn đàn quốc tế để nhắc lại phán quyết của PCA. Nhưng đồng thời vẫn muốn tận dụng quan hệ kinh tế để Trung Quốc tăng cường đầu tư hạ tầng.

Để tạo lòng tin, Tổng thống Duterte đã “to tiếng” với Hoa Kỳ, dấy lên phong trào chống ma túy gây tranh cãi; suýt hủy bỏ Hiệp ước lực lượng ghé thăm - cho phép quân đội Mỹ hoạt động luân phiên tại Philippines để thực hiện cứu trợ cứu nạn và tiến hành tập trận chung.

Rõ ràng, tính toán của Manila không hề tồi, nếu không muốn nói là đầy bản lĩnh. Song, Trung Quốc không phải “tay mơ”, sở dĩ các nhà băng ở Trung Quốc chưa giải ngân là bởi Philippines vẫn chưa có dấu hiệu bị khuất phục tại Biển Đông.

Philippines cần tiền để đầu tư cho phát triển, đảm bảo chủ quyền lãnh thổ. Tiền Trung Quốc không thiếu, nhưng cái họ muốn là chiếm được bãi cạn Scaborough!

Hai bên tuy có vẻ cùng tiến về một phía, nhưng nội tại tính toán của mỗi bên hoàn toàn khác nhau. Như vậy, không chóng thì chầy mối quan hệ dựa trên “lợi ích khác biệt” này sẽ đường ai nấy đi.

Và như vậy, thỏa thuận mà đại sứ Trung Quốc tuyên bố chỉ là cái vỏ bên ngoài, mang tính ngoại giao nhiều hơn là một nỗ lực lành mạnh hóa mối quan hệ phức tạp.

Xưa nay, người Trung Quốc “rất biết cách” dùng kinh tế để thao túng đối phương, rất nhiều dự án của họ tại các nước nghèo giờ trở thành gánh nặng, nhưng nợ vẫn phải mắc, ơn vẫn phải mang.