Việt Nam có thể trở thành vương quốc mắc ca?

Cây mắc ca là tên gọi tắt theo phiên âm của tên chính thức Macadamias, thuộc họ Proteaceae; là cây có xuất xứ địa lý ở vùng New South Wales, châu Đại Dương. Người thổ dân của xứ chuột túi đã phát hiện ra nó ở trong rừng. Mắc ca là cây hạt cứng, như hạt dẻ ta vẫn thấy, vẫn ăn.

Mắc ca là loại hạt có những chất dinh dưỡng rất cao. Theo phân tích thì trong hạt mắc ca lượng axít béo không no cao và có lẽ là cao nhất so với lạc, hạt điều, hạnh nhân, chiếm trên 75%; mà trong đó a xit béo Omega 7 chính là a xit Palmitoleic lên tới 22%, hàm lượng Protein cao 9% cũng là đáng kể. Vì thế hạt mắc ca rất quý, rất tốt làm thực phẩm cho mọi người nhất là người tu hành, ăn kiêng, người béo phì, suy dinh dưỡng.

Cùng nhiều lý do khác nữa mà người ta vinh danh hạt mắc ca là “Nữ hoàng hạt cứng”, hay “Nữ hoàng quả khô”. Riêng ở Úc hàng năm kim ngạch xuất khẩu hạt mắc ca lên tới trên dưới 300 triệu USD.

Từ cây rừng hoang dã, thổ dân hái lượm, nhặt về làm thức ăn, rồi các nhà thương gia người Anh, phương tây thu mua và tiến tới thuần hoá, di thực về trồng trong vườn, trong trang trại và phát triển ra các vùng khác trên thế giới. Có lẽ đầu tiên là ở Úc, sau đó sang Hawaii, rồi Brazin, Costa Rica, Israel, Kenya, Bolivia, Colombia, Guantemala, New Zealand  rồi đến Trung Quốc, Thailand, Việt Nam.

Cây mắc ca được cố Phó Thủ tướng Nguyễn Công Tạn đưa vào thử nghiệm tại Việt Nam 1994 tại Trung tâm Ba Vì, Hà Nội. Và chỉ 5 năm sau đã có kết quả khả quan về sinh trưởng, phát triển và triển vọng kinh tế: có thể nhân ra trồng rộng rãi ở Tây Nguyên, Tây Bắc. Với các chuyên gia kinh nghiệm như GS.TS Hoàng Hoè, Nguyễn Lân Dũng, Nguyễn Lân Hùng, cây mắc ca đã được đưa ra trồng thử nghiệm tại Sơn La, Điện Biên, Lai Châu, Đắk Lắk, Đắk Nông, Lâm Đồng từ sau năm 2000.

Tôi cũng có may mắn là được tiếp cận với Cựu Phó Thủ tướng và là chỗ rất thân quen mấy chục năm với các chuyên gia nên Đắk Lắk khi đó nhận thử nghiệm nhiều nhất Việt Nam. Tôi đã trực tiếp chỉ đạo và tổ chức hội nghị khoa học về gây trồng kinh doanh cây mắc ca tại Đắk Lắk với các “Anh” Tạn, Hoàng Hoè, Nguyễn Lân Hùng, và GS Chí Bửu lúc đó là viện trưởng viện kỹ thuật nông nghiệp miền Nam. Tôi cũng tham gia trực tiếp, có bài trình bày tại Hội nghị Phát triển Mắc ca Tây Nguyên của Ban kinh tế trung ương do TS Vương Đình Huệ trưởng ban, Ban chỉ đạo Tây Nguyên do Cố Chủ tịch nước, Đại tướng Trần Đại Quang trưởng ban, đồng chủ trì tại Đà Lạt 2015.

Từ đó công ty Him Lam xây dựng, quy hoạch phát triển ngành mắc ca Tây nguyên đầy tham vọng. Với quy hoạch đó thì tương lai cả vùng Tây Nguyên và Tây Bắc sẽ có tới 200.000 hecta Mắc ca. Nếu làm được như thế thì Việt Nam thành cường quốc số một thế giới về mắc ca.

Rồi chiến dịch triển khai ào ạt, từ xây dựng cơ chế chính sách, quy hoạch vùng trồng, lập Viện nghiên cứu mắc ca tại Lâm Đồng; Him Lam cho thiết kế nhà máy chế biến, lập trung tâm tạo giống thuần chủng Mắc ca tại đây. Ở phía bắc thì nhiều doanh nghiệp đã xây dựng các dự án Mắc ca rất lớn ở Tây Bắc. Hiệp hội Mắc ca Việt Nam ra đời. Mắc ca được Bộ Nông nghiệp phát triển nông thôn ra văn bản công nhận là cây trồng chủ lực trong danh sách các cây trồng tiềm năng cần phát triển của đất nước. Đúng là rất hiếm cây trồng ngoại nhập nào mà ồn ào, rầm rộ phát triển nóng như Mắc ca ở Việt Nam. 

Với những gì tôi biết, tôi tìm hiểu về cây mắc ca tôi cho rắng nó là cây trồng cần và nên được quan tâm đúng mức góp phần cho việc phát triển nông nghiệp, nông thôn và nông dân miền núi Tây Nguyên, Tây Bắc.

Tôi xin mạo muội có mấy ý kiến nhỏ:

Trước hết là nên tổ chức điều tra, thống kê, đánh giá lại toàn bộ hiện trạng thực tế về chương trình Mắc ca 25 năm qua. Từ đó rút ra được các kết luận khả thi về việc nên mở rộng quy mô trồng, chế biến, tiêu thụ hạt cây Mắc ca Việt Nam trong tương lai và quy mô định hình cả chuỗi giá trị của cây mới này. Từ đó có điều chỉnh định hướng lâu dài với Mắc ca trong bản đồ hệ thống canh tác cây trồng lâu năm ở Việt Nam.

Thứ hai, Bộ nông nghiệp phát triển nông thôn, cùng các địa phương, với các nhà khoa học, các doanh nghiệp ngồi lại lên một mô hình chuẩn cho gieo ươm, trồng, quản trị, thu hái, chế biến, quảng bá và mở rông thị trường đảm bảo chắc chắn đầu ra cho nông dân và doanh nghiệp trồng Mắc ca.

Tiếp đến các cơ quan chức năng của nhà nươc từ trung ương tới địa phương phải giúp cho nông dân, doanh nghiệp xây dựng chỉ dẫn địa lý, nhãn hiệu sản phẩm, tiêu chuẩn sản phẩm theo thông lệ quốc tế cho cây mắc ca. Không nên hô hào phát triển quá nóng, hội chứng đám đông trong việc phát trển Mắc ca, mà phải từng bước chậm, mà chắc chắn vì nếu sai thì sửa chữa sẽ khó khăn tốn kém và mất niềm tin.

Cuối cùng việc trồng thuần loại mắc ca nên thận trọng. Nhất là Tây Nguyên khi mà các loài cây công nghiệp lâu năm như caphe, chè, cao su, hồ tiêu, cây ăn quả có thế mạnh như sầu riêng, bơ, chanh dây đang ổn định. Nên đưa cây Mắc ca vào trồng xen trong các lô cây công nghiệp, ăn quả kia để tạo ra một hệ sinh thái, canh tác mới theo chiều thẳng đứng và chiều ngang để khai thác, tận dụng không gian dinh dưỡng tự nhiên, cũng như tận dụng nước tưới, phân bón cho cây trồng chính phụ (nhiều hộ dân ở Lâm Hà Lâm Đồng, Đắk Lắk, Đắk Nông, Krong Năng Đắk Lắk khá thành công với mô hình trồng xen mắc ca với và phê cần được phổ biến nhân rộng).

Hy vọng một tương lai không xa thế giới sẽ biết đến Việt Nam là vương quốc của mắc ca.