Chặn tình trạng “phép vua thua lệ làng” để khôi phục kinh tế

Đó là một trong những nhận định của TS Vũ Tiến Lộc, Ủy viên Ủy ban Kinh tế của Quốc hội, Chủ tịch Trung tâm Trọng tài Quốc tế Việt Nam, tại buổi Tọa đàm trực tuyến “Chuyển trạng thái phòng chống dịch: Trách nhiệm và bản lĩnh”, diễn ra ngày 15/10 vừa qua, nhằm thúc đẩy quá trình chuyển đổi trạng thái phòng, chống dịch an toàn, hiệu quả.

Cụ thể,  TS Vũ Tiến Lộc kỳ vọng, Nghị quyết 128 không cần có hướng dẫn của Bộ Y tế và địa phương, mà trực tiếp áp dụng đối với doanh nghiệp và người dân. Bởi trên thực tế, không phải lãnh đạo địa phương nào cũng nhận thức được chủ trương từ Chính phủ. Một số địa phương vẫn đòi hỏi “Zero COVID”, đưa ra các quy định ngặt nghèo. Theo ông Lộc, phải có giải pháp để ngăn chặn tình trạng “phép vua thua lệ làng”.

Câu ngạn ngữ “Phép vua thua lệ làng” có từ rất lâu rồi và phản ánh một trong những thực trạng khá phổ biến của mối quan hệ giữa luật và lệ, giữa luật pháp của chính quyền nhà nước với tập tục hoặc thực quyền hành pháp ở các cấp tổ chức chính quyền thấp hơn.

Hẳn mỗi chúng ta vẫn còn nhớ, trong thời gian giãn cách vừa rồi, hàng loạt chốt chặn được dựng lên trong nội đô, nội thị cũng như giữa các tỉnh thành khiến hàng hóa không thể lưu thông. Hậu quả là lương thực, thực phẩm ở khắp nơi ế ẩm, nông dân thua lỗ trong khi người dân ở thành phố không có mà ăn, phải mua với giá rất cao.

Dù Chính phủ, các bộ, ngành đã mất rất nhiều công sức, thời gian để tạo “luồng xanh” cho hàng hóa thông thương. Vậy mà chốt chặn hàng vừa thông thì các quy định bắt người dân “ở đâu ở yên đó” lại được dựng lên, bất chấp Thủ tướng Chính phủ đã khẳng định Việt Nam chuyển từ mục tiêu “không có Covid” sang thích ứng an toàn, linh hoạt và kiểm soát hiệu quả dịch bệnh.

Thực tế, trong khoảng thời gian dịch bùng phát lần thứ 4 vừa qua, quy định về mã “luồng xanh” cũng bộc lộ tính hai mặt của nó. Tức là quy định về mã “luồng xanh” chỉ phù hợp trong phạm vi hẹp và trong thời gian ngắn. Và theo tinh thần Nghị quyết 128 của Chính phủ là loại bỏ các giấy tờ con, liệu mã “luồng xanh” có phải giấy tờ con?

Ở một góc nhìn khác, hiện Việt Nam có gần 860.000 doanh nghiệp nhưng 9 tháng đầu năm đã có tới 90.000 doanh nghiệp rời bỏ thị trường và thực tế còn nhiều hơn. Nếu tính bài toán lỗ - lãi thông thường, có lẽ nhiều doanh nghiệp sẽ đóng cửa. Nhưng thực tế các doanh nghiệp vẫn cố gắng cầm cự để đảm bảo công ăn việc làm cho người lao động, đây chính là tinh thần trách nhiệm và sự nhân văn của doanh nghiệp..v..v.

Rồi câu chuyện có tỉnh này không đón chuyến bay nội địa, tỉnh kia không đón người, tiêm đủ 02 mũi vắc xin vẫn phải cách ly... Sau tuyên bố mở cửa kinh tế, rất nhiều địa phương trên cả nước vẫn phòng thủ nghiêm ngặt bằng cách “trói chân” cả người đi và người đến..v..v.

Nhìn rộng vấn đề để thấy rõ mồn một về cái gọi là “phép vua thua lệ làng” đó là: Còn nhớ đợt dịch bùng phát ở Mỹ đầu năm 2020, để đối phó với dịch bệnh, nhiều biện pháp khẩn cấp quyết liệt đã được Tổng thống Mỹ Donald Trump khi đó áp dụng.

Vấn đề ở chỗ ông Trump coi trọng việc phục hồi hoạt động kinh tế hơn việc không để cho dịch bệnh tiếp tục gây hại trực tiếp đến sinh mệnh của người dân ở Mỹ. Và muốn nới lỏng các biện pháp khẩn cấp đã được áp dụng để hoạt động kinh tế được phục hồi.

Trong khi dịch bệnh vẫn chưa chững lại thôi chứ không nói đến là đã được đẩy lùi. Số lượng người Mỹ bị mắc dịch bệnh và bị thiệt mạng tiếp tục tăng mạnh. Nếu nới lỏng các biện pháp đối phó thì thiệt hại về con người mà dịch bệnh này gây ra cho dân Mỹ sẽ còn tiếp tục tăng cao.

Cho nên, nhiều thống đốc bang ở Mỹ khi đó đã tuyên bố thẳng thừng là sẽ không tuân thủ quyết sách hay mệnh lệnh của ông Trump về nới lỏng các biện pháp khẩn cấp đang được áp dụng. Họ liên thủ với nhau để cùng “chống lệnh” cho dù thuộc các đảng phái chính trị khác nhau. Tức là, các thống đốc bang, họ theo lệ làng chứ không theo phép vua.

Trở lại với câu chuyện mà TS Vũ Tiến Lộc đề cập, chúng ta thấy rằng, khi phát súng lệnh “mở cửa” kinh tế từ Thủ tướng bắn ra, vấn đề mà các doanh nghiệp lo lắng nhất chính là nhân lực. Hàng vạn, hàng triệu người lao động từ Hà Nội, TP.HCM, Bình Dương, Long An... đã về quê tránh dịch, giờ muốn trở lại nhà máy không dễ, trong khi thị trường nội địa và thế giới đều đang vào mùa cao điểm.

Nghị quyết 128 giải quyết nhiều vấn đề vướng mắc

Nói thẳng ra, Nghị quyết 128 của Chính phủ và hướng dẫn của Bộ Y tế đã có quy định chung về việc hướng dẫn các bộ, ngành hoạt động trong điều kiện mới, các địa phương căn cứ theo để thực hiện thống nhất. Trong đó, Nghị quyết 128 nêu rõ, các địa phương chỉ được áp dụng biện pháp cụ thể bổ sung nhưng không được trái nghị quyết và gây ách tắc giao thông, trở ngại đời sống người dân...

Không thể có chuyện mở cửa kinh tế mà lại không cho di chuyển, đi lại. Thế nên, điều mong mỏi của giới đầu tư lẫn nhân dân trong việc hồi phục sản xuất là các địa phương nên có sự linh hoạt về kế hoạch khôi phục sản xuất trong điều kiện bình thường mới.

Cần phải triệt tiêu tư duy cát cứ địa phương vì lo sợ trách nhiệm và tư tưởng “phép vua thua lệ làng”.