Vi rút SARS-CoV-2 tồn tại bao lâu trong thi thể?

Một chuyên gia người Nhật qua đời tại một khách sạn ở quận Tây Hồ (Hà Nội).

Công an quận Tây Hồ, Phòng cảnh sát hình sự (PC02) và Phòng kỹ thuật hình sự (PC09), Công an TP Hà Nội đã cử một số cán bộ chiến sĩ tham gia điều tra, khám nghiệm tử thi, khám nghiệm hiện trường, bảo vệ hiện trường liên quan đến vụ việc.

Nạn nhân dương tính với SARS-CoV-2 

Vậy những cán bộ chiến sĩ tham gia làm nhiệm vụ có phải là F1 tiếp xúc trực tiếp với bệnh nhân F0? Tử thi mang vi rút SARS-CoV-2 có lây lan ra cộng đồng giống như bệnh nhân COVID-19 hay không? Và thời gian vi rút tồn tại trong cơ thể người chết được bao lâu?

Vào những tháng cao điểm của đại dịch COVID-19 trong năm 2020, đường phố Ecuador người chết chất thành đống, ở New York nhà xác không còn chỗ và thi thể xếp đầy hành lang bệnh viện, ở châu Âu các tình nguyện viên chất xác chết vào xe đông lạnh.

Nhân viên y tế, nhân viên pháp y, những người xử lí và bảo quản thi thể trong nhà tang lễ; tất cả họ thực thi công việc mà không hề sợ hãi. Bởi họ hiểu vi rút không thể nhân lên trong người chết.

SARS-CoV-2 mang vật liệu di truyền là một phân tử RNA dạng sợi, bản thân vi rút không thể tự sinh trưởng, mà bắt buộc phải dựa vào tế bào cơ thể người tổng hợp giúp cho vật liệu di truyền RNA ấy. Để quá trình sao chép này được diễn ra, thì tế bào phải cung cấp năng lượng gọi là ATP.

Năng lượng ATP được tạo ra trong thi thể

Sinh học phổ thông đã dạy rất kĩ, thức ăn vào cơ thể người qua những quá trình tiêu hóa và chuyển hóa tạo thành hai chất cơ bản là Glucose và chất béo, đó gọi là những cơ chất ban đầu. Mặt khác, cơ thể hít Oxy vào phổi, tại phế nang hồng cầu sử dụng một chất gọi là Hemoglobin vận chuyển Oxy đi theo dòng máu đến từng tế bào. Tại ti thể (một bào quan trong tế bào), cơ chất ban đầu bị “đốt cháy” bởi Oxy theo chu trình Kreb, tạo ra năng lượng ATP đồng thời giải phóng khí CO2 và H2O: C6H12O6 + 6O2 -> 6CO2 + 6H2O + 29ATP. 

Người chết không hít thở, nên không có Oxy đến thi thể, vì thế mà ATP không được sinh ra, quá trình sinh tổng hợp vật liệu di truyền RNA cho vi rút cũng bị chấm dứt. Như vậy vi rút không thể nhân lên trong tế bào người chết.

Tiếp theo, SARS-CoV-2 cư trú ở niêm mạc đường hô hấp, vi rút phát tán ra môi trường qua giọt bắn nước bọt khi bệnh nhân hắt hơi, ho, thậm chí là hơi thở, nói và cười. Người chết không có khả năng này. Vì vậy, khi tiếp xúc với xác chết, nhân viên y tế, nhân viên pháp y và những người làm trong nhà tang lễ, họ không lo sợ.

Vi rút tồn tại trong dịch tiết cơ thể

Xác chết thường tiết ra các chất lỏng như đờm, nước bọt, máu, nước tiểu, dịch nhầy đường sinh dục, phân; đều có thể chứa vi rút đang hoạt động. Lưu ý người chết tất cả các lỗ tự nhiên đều tiết dịch.

Theo quan niệm cổ xưa, con người có 7 lỗ tự nhiên gọi là thất khiếu, nó nằm trên khuôn mặt để hấp thụ vật chất mà trưởng thành. Bảy lỗ đó gồm 2 mắt, 2 tai, 2 lỗ mũi, 1 miệng. Đàn bà có thêm 2 lỗ vú để tiết sữa nuôi con, tổng là 9 lỗ tự nhiên, vì thế mà đàn bà 9 vía trong khi đàn ông chỉ có 7 vía. Phụ nữ sau thời kì sinh đẻ, vú không tiết sữa nữa, lại quay về 7 lỗ tự nhiên, nên thất khiếu là hằng định.

Khái niệm cửu khiếu tức là 9 lỗ = thất khiếu + 2 lỗ bài tiết gồm lỗ sinh dục và lỗ hậu môn. Nếu ai đó tiếp xúc với thi thể có nhiễm vi rút SARS-CoV-2, thì cần lưu ý khái niệm cửu khiếu, tức là phải tránh tuyệt đối không tiếp xúc trực tiếp với các chất bài tiết từ 9 lỗ này.

Những người chủ quan, tiếp xúc với xác chết không sử dụng các biện pháp phòng vệ đạt chuẩn theo khuyến cáo của y tế, để dính các dịch tiết cơ thể sẽ có nguy cơ lây nhiễm. Nhật Bản nổi tiếng sạch sẽ, luôn tuân thủ các quy tắc vệ sinh cá nhân, nhưng kể từ khi đại dịch xảy ra, đến nay đã có 73 sĩ quan cảnh sát bị lây nhiễm COVID-19 từ các xác chết.

Vi rút tồn tại bao lâu trong thi thể?

Đến nay chưa có nghiên cứu nào về thời gian SARS-CoV-2 tồn tại trong tử thi có thể gây bệnh. Nhưng dựa vào báo cáo trước đây, như vi rút corona gây dịch SARS năm 2003 thì thời gian tồn tại từ 72 đến 96 giờ. Tùy từng loại vi rút và tùy theo nhiều yếu tố.

Một nghiên cứu vi rút Ebola, những xác chết dưới 7 ngày vẫn phân lập được vi rút, xét nghiệm RNA dương tính sau 10 tuần; đó là một ví dụ.

Những nghiên cứu thực hiện trên thực phẩm sẽ dễ hơn, với cúm gia cầm, thịt gà để ở nhiệt độ phòng vi rút bất hoạt sau 15 ngày, nhưng nếu đặt trong tủ lạnh 4⁰C thì thời gian tồn tại của vi rút khoảng 2 tháng.

Thời gian tồn tại của vi rút phụ thuộc vỏ vi rút, môi trường, nhiệt độ, độ ẩm.

Vỏ của vi rút rất quan trọng, có hai loại vỏ, gồm màng kép Lipid (chất béo) hoặc vỏ Capsid. Với nhóm vi rút được bảo vệ bởi màng Lipid, sẽ rất khó để tồn tại ngoài môi trường vì bị “khô” đi, các chất tẩy rửa cũng dễ phá hủy. Ví dụ xà phòng cũng có Lipid, khi rửa sẽ có sự cạnh tranh giữa Lipid của xà phòng và Lipid của màng bảo vệ vi rút, làm cho vi rút bị phá hủy. Nhưng vi rút vỏ Capsid là những phân tử Protein bao bọc xung quanh, sẽ bền vững hơn, nên có khả năng tồn tại lâu hơn ở các môi trường.

SARS-CoV-2 là vi rút có vỏ Capsid

Vi rút trong cơ thể người chết không giống như bật công tắc, turn on – turn off, ngay lập tức vi rút từ “sống” chuyển sang “chết” hết sạch, mà cần phải có thời gian. Nhưng thời gian bao lâu thì khoa học vẫn chưa có lời giải đáp.

Lưu ý những xét nghiệm rt-PCR là tìm một đoạn vật liệu di truyền RNA của vi rút, đó không phải là xét nghiệm cho biết vi rút đang hoạt động hay đã bị bất hoạt không còn khả năng gây bệnh. Mảnh vi rút có thể tồn tại hàng ngàn năm. Ví dụ mới đây, các nhà khoa học Đức nghiên cứu chiếc răng 7000 năm tuổi, khi giải trình tự gen đã tìm thấy vi rút viêm gan B.

Nạn nhân người Nhật cũng được xét nghiệm rt-PCR: Ngày 17/1 đến Việt Nam; Cách li từ 17/1 đến 31/1; Xét nghiệm 2 rt-PCR âm tính; Ngày 13/2 phát hiện tử vong; Ngày 14/2 kết quả rt-PCR dương tính.

Kết quả xét nghiệm rt-PCR dương tính mới chỉ phản ánh chuyên gia người Nhật đã từng nhiễm vi rút SARS-CoV-2, còn thời điểm nhiễm khi nào, vi rút còn trong thi thể đang hoạt động hay đó chỉ là xác vi rút, thì chưa thể khẳng định được. Rất có thể lần xét nghiệm rt-PCR ngày 14/2 do mảnh vi rút trong dịch tiết tử thi.

Nhật Bản kể từ khi thủ tướng Suga nhậm chức, COVID-19 tái bùng phát có nguy cơ mất kiểm soát, nên xác suất không hề nhỏ có thể chuyên gia 54 tuổi này đã nhiễm SARS-CoV-2 từ quê nhà, đến ngày 17 tháng 1 sang Việt Nam xét nghiệm âm tính và cách li. Nếu đúng vậy thì kết quả truy vết các F...n sẽ lại âm tính.

Tuy nhiên, vẫn có xác suất xảy ra người đàn ông này phát bệnh COVID-19 vào thời điểm từ ngày 1/2 - 13/2, mặc dù xác suất nhỏ hơn. Nhưng đứng về mặt dịch bệnh truyền nhiễm, thì dù xác suất rất nhỏ nhưng vẫn phải đặt tình huống này lên trên đầu, để có biện pháp khoanh vùng đề phòng dịch lây lan mất kiểm soát. Nạn nhân là chuyên gia nên chắc chắn sẽ tiếp xúc với nhiều người, dịch bệnh lại rất phức tạp, nên bác sĩ khuyến cáo những ai tiếp xúc với nạn nhân phải hết sức cẩn thận, không chủ quan!

“Thệ giả an tức” – cầu mong người chết được yên nghỉ!

Người dân hãy phòng chống dịch bệnh bằng sự hiểu biết chứ không phải trốn tránh vi rút vì sự sợ hãi. Thông tin mới nhất, đã xuất hiện F1 dương tính với SARS-CoV-2, nên khả năng chuyên gia người Nhật đang trong giai đoạn lây nhiễm COVID-19 từ ngày 1/2-13/2 là rất cao. Đến nay, trên thế giới cũng như tình hình dịch bệnh trong nước có nhiều dấu hiệu SARS-CoV-2 đang biến thành cảm lạnh giống cúm mùa, khả năng vi rút sẽ tồn tại rất rất nhiều năm, cứ đến mùa lại nhiễm. Tỉ lệ bệnh nhân có triệu chứng, bệnh nhân nặng, tử vong đã khá thấp; những hiểu biết về vi rút này đã có nhiều. Bởi vậy, đến lúc loài người cần chủ động chuyển sang giai đoạn sống chung với vi rút. Nhiệm vụ của y tế là dập dịch để vượt qua đại dịch này, khống chế không để bùng phát lớn gây quá sức cho hệ thống y tế, không để y tế đổ vỡ vì nếu đổ vỡ y tế thì hệ quả khôn lường. Người dân hãy phòng chống dịch bệnh bằng sự hiểu biết chứ không phải trốn tránh vi rút vì sự sợ hãi.