Kịch bản nào cho dự án đường sắt 7.000 tỷ đồng Yên Viên - Hạ Long?

Người dân “tê liệt” theo dự án

Dự án Tuyến đường sắt Yên Viên - Phả Lại - Hạ Long - Cái Lân được Chính phủ cho phép đầu tư vào năm 2004, có tổng chiều dài 130km, chia thành 4 tiểu dự án vận hành độc lập: Hạ Long - cảng Cái Lân; Lim - Phả Lại; Phả Lại - Hạ Long; Yên Viên - Lim. Tổng mức đầu tư toàn dự án được điều chỉnh đến tháng 3/2012 là 7.665 tỷ đồng.

Dự kiến, dự án hoàn thành vào năm 2011 để nâng cao năng lực vận tải đường sắt từ Hà Nội đến Quảng Ninh. Nếu tuyến đường này hoàn thành, tàu không phải chạy ngược từ ga Yên Viên lên Kép và hành trình chạy từ Hạ Long về Yên Viên còn 1,5 - 2 giờ với tàu khách và 3- 4 giờ với tàu hàng.

Tuy nhiên, do phải tạm đình hoãn theo chủ trương cắt giảm đầu tư công tại Nghị quyết số 11/2011/NQ-CP của Chính phủ, dự án bị “tê liệt” suốt 10 năm, đến nay chưa bố trí nguồn vốn để tiếp tục triển khai hoàn thiện. 

Sự “tê liệt” này không những gây ra lãng phí hàng nghìn tỷ đồng suốt thời gian qua, mà nó khiến hàng nghìn hộ dân cũng “tê liệt” theo. Anh Nguyễn Xuân Trường, tổ 8, khu 7, phường Thanh Sơn, TP Uông Bí (Quảng Ninh) cho biết: “Do vướng quy hoạch, các hộ dân chúng tôi phải sống trong tình trạng không được xây cất, sửa chữa nhà ở, mưa thì dột nắng thì nóng. Mặt khác, cơ sở hạ tầng không được đầu tư xây dựng khiến cuộc sống người dân rất vất vả, tạm bợ”.

Cũng theo anh Trường, sau thời gian chờ đợi xây dựng không được, vì nhu cầu cấp thiết của cuộc sống, anh đang muốn chuyển cả nhà đi nơi khác và nhượng nhà đất cho người khác. Tuy nhiên, thành phố có công văn trả lời không được chuyển nhượng vì nằm trong vùng dự án. Anh tha thiết bày tỏ: “dự án đã “treo” từ rất lâu nên chúng tôi rất mong nếu thực hiện dự án thì thực hiện sớm, còn không thì đề nghị bỏ để bảo đảm quyền lợi chính đáng cho người dân.

Không cho xây nhà trong dự án nhưng cũng chẳng “động tĩnh” gì về đất tái định cư thành thử có gia đình 4-5 cặp vợ chồng sống trong căn nhà chỉ mấy chục m2. Bất tiện đã rõ, nếu vào mùa nóng nực thì cơ cực trăm bề…

Mà đâu chỉ vấn đề nhà ở, dự án bị treo quá lâu đã ảnh hưởng đến việc làm ăn của người dân, có những người có đủ điều kiện đầu tư làm kinh tế nhưng không dám bỏ vốn vì sợ không biết khi nào dự án tiếp tục, nếu đang làm lỡ dở mà bị thu hồi thì mất công, mất tiền. Đấy là chưa nói vấn đề giao thông, con đường tại tổ 14, khu 3, phường Trưng Vương dài 396m nằm ở vùng trũng, mùa mưa năm nào cũng ngập lụt, việc đi lại hết sức khó khăn.

“Người dân rất bức xúc vì muốn làm lại con đường này cũng không được. Chính quyền ủng hộ nhưng cũng bất lực suốt nhiều năm qua. Chúng tôi rất mong mỏi Bộ GTVT sẽ sớm đưa ra câu trả lời dứt điểm cho dự án này”, ông Vũ Đức Tuyên, Bí thư, khu trưởng khu 3 phường Trung Vương cho biết.

Dừng hay tiếp tục?

Viện Chiến lược và phát triển GTVT đưa ra ba phương án đối với dự án này.

Phương án 1: không tiếp tục đầu tư, khai thác với quy mô hiện hữu. Với phương án này, như đã phân tích ở trên về hiện trạng vận tải đường sắt hiện nay trên hành lang này, rõ ràng không có hiệu quả đầu tư. 

Do đó, sẽ lãng phí hầu hết 4.342 tỷ đồng đã đầu tư giai đoạn trước, trừ một số hạng mục mua sắm thiết bị, vật tư có thể điều chuyển sang các dự án khác.

Phương án 2: Tiếp tục đầu tư ngay giai đoạn 2021 - 2025 và khai thác với điều kiện kỹ thuật đề xuất từ năm 2026. Với phương án này, chúng tôi đã đưa ra 3 kịch bản: cao, trung bình, thấp cùng các phân tích, đánh giá các chỉ tiêu tài chính. Kết quả, dự án đáng giá đầu tư với kịch bản cao.

Phương án 3: Lùi thời gian đầu tư sang giai đoạn 2025-2030 và khai thác với điều kiện kĩ thuật đề xuất từ năm 2031. Tuy nhiên, qua phân tích chỉ tiêu tài chính, theo tính toán các kịch bản, không có kịch bản nào đáng giá đầu tư. Mặt khác, nếu lùi đầu tư thêm 5 nữa thì hơn 4.000 tỷ đã đầu tư cho dự án gần như lùi về số 0 vì hạ tầng lúc đó sẽ hư hỏng.

Theo Viện này, phương án 2 thông tuyến vào năm 2026 theo kịch bản cao là khả thi nhất. Trước tiên phải nhìn nhận, đầu tư đường sắt không phải chỉ nhìn ở góc độ tài chính, đầu tư 1 đồng, phải thu được 1,5 đồng mà phải nhìn ở góc độ vĩ mô, lợi ích quốc gia, phát triển chuỗi giá trị vùng, tăng cường kết nối vùng và phát triển giá trị khai thác tiềm năng, thế mạnh riêng của vùng… 

Vì khi hình thành tuyến này, trục các đô thị dọc theo tuyến sẽ được phát triển như giá trị gia tăng địa tô của khu vực đô thị hóa, giá trị phát triển kinh tế đóng góp vào GDP của các địa phương có tuyến đi qua.

Bên cạnh đó, vận tải đường sắt sẽ giảm tải cho đường bộ, đảm bảo ATGT, giảm TNGT, giảm thiểu ô nhiễm môi trường, phát triển chuỗi đô thị kết nối tam giác kinh tế Hà Nội - Hải Phòng - Quảng Ninh…

Theo dự báo đến năm 2030, lượng khách quốc tế đến Quảng Ninh khoảng 10 triệu, còn khách nội địa khoảng 12 triệu. 

Về hàng hóa, chỉ tính cảng biển Quảng Ninh đến năm 2030 dự báo đạt 121-142,5 triệu tấn hàng hóa thông qua, trong đó hàng container đạt 10-15 triệu tấn (chiếm 10%-12%), riêng khu bến Cái Lân đạt 32-39 triệu tấn hàng hóa thông qua, hàng container đạt 9-12 triệu tấn (chiếm 28%-30%). Đây là cơ hội, tiềm năng lớn để phát triển vận tải đường sắt trên hành lang và khu vực này.

Từ những kịch bản trên, liệu dự án này có sớm được Bộ Giao thông Vận tải khởi động trở lại, hay vẫn “tê liệt” và người dân tiếp tục khổ sở, chờ đợi như đã đợi cả thập kỷ qua?