Biển Đông đang được kiểm soát căng thẳng bằng hòa bình?

Chuyện nhóm tàu sân bay Anh và tàu hộ vệ New Zealand đang tiến vào Biển Đông, chuẩn bị tham gia đợt diễn tập lớn gần Singapore đang nhận được nhiều sự quan tâm từ dư luận trong nước lẫn quốc tế.

Theo kế hoạch, tàu chiến hai nước sẽ song hành trong khoảng một tuần ở Biển Đông, trước khi tham gia diễn tập Bersama Gold 21 ngoài khơi Singapore từ ngày 08/10 đến 16/10 cùng với Úc, Singapore và Malaysia. Sự kiện này diễn ra để kỷ niệm 50 năm ngày ký kết Hiệp ước phòng thủ ngũ cường (FPDA) vào năm 1971.

Liên quan đến vấn đề này, tại buổi họp báo thường kỳ của Bộ Ngoại giao diễn ra dưới hình thức trực tuyến chiều 7/10, Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Lê Thị Thu Hằng nêu rõ: “Chủ trương nhất quán của Việt Nam là mọi hoạt động và hợp tác trên biển của các quốc gia cần tuân thủ Công ước Liên Hiệp quốc về Luật Biển (UNCLOS) 1982, đóng góp có trách nhiệm vì lợi ích chung, phù hợp với nguyện vọng của các quốc gia về thượng tôn pháp luật, nhất là UNLCOS 1982, duy trì hòa bình, ổn định, an ninh, an toàn và hợp tác ở Biển Đông”.

Thực tế cho thấy, không phải ngẫu nhiên mà nhóm tàu sân bay Anh và tàu hộ vệ New Zealand tham gia diễn tập ở Biển Đông và Việt Nam vẫn luôn phản đối các hoạt động tương tự của Trung Quốc thông qua con đường ngoại giao như trên.

Mà trước đó, tại khu vực Biển Đông cũng đã “nóng” bởi một loạt các hoạt động quân sự Trung Quốc với tham vọng độc chiếm Biển Đông. Còn Mỹ cùng đồng mình với sứ mệnh “bảo vệ các hoạt động tự do hàng hải” đã mang lại thách thức không nhỏ cho Bắc Kinh.

Nói như vậy bởi vì, thời gian qua, Trung Quốc đang muốn thể hiện lập trường cứng rắn lập trường về chủ quyền trên biển. Đặc biệt, hơn 1 năm qua, đại dịch COVID-19 đã khiến nhiều nước ở Đông Nam Á lẫn Mỹ, Nhật Bản, Ấn Độ… bị phân tâm.

Trong bối cảnh như vậy, Trung Quốc đã lợi dụng tình hình nhằm củng cố vị thế kiểm soát nhiều hơn về mặt thực địa ở Biển Đông. Trung Quốc tăng cường lực lượng dân quân biển quấy rối Philippines, Việt Nam. Điển hình là vụ nhiều tàu dân binh biển của Trung Quốc hoạt động suốt nhiều tháng tại bãi Ba Đầu. Bắc Kinh đang bao vây, cưỡng ép các nước khác ra khỏi khu vực quần đảo Trường Sa.

Rồi, Bắc Kinh đã triển khai 3 lực lượng để tăng cường hoạt động trên Biển Đông. Cụ thể, 3 lực lượng bao gồm: lực lượng dân binh trên biển (PAFMM), lực lượng hải cảnh và cuối cùng là hải quân.

Nhóm tác chiến tàu sân bay Anh tham gia diễn tập quân sự đa quốc gia - Ảnh: JMSDF

Trong đó, PAFMM phụ trách quấy rối tàu các nước. Thực tế, lực lượng tàu cá dân binh của Trung Quốc thường xuyên quấy rối các tàu cá Việt Nam đang hoạt động hợp pháp ở vùng biển chủ quyền nước nhà. Từ đó, Bắc Kinh tìm cách thiết lập “vùng xám” xâm lấn vùng biển chủ quyền của các nước, trong đó có Việt Nam.

Hỗ trợ cho PAFMM là lực lượng hải cảnh để can thiệp khi bị tàu công vụ nước khác xử lý. Nhiều tàu hải cảnh của Trung Quốc đang được trang bị vũ khí hỏa lực mạnh để thị uy và đe dọa tàu công vụ lẫn tàu cá, tàu thương mại các nước. Không những vậy, tàu hải cảnh Trung Quốc còn sẵn sàng đâm đụng, tấn công tàu cá của Việt Nam.

Gần nhất, ngày 01/09/2021, chính quyền Trung Quốc áp dụng quy định mới về an toàn hàng hải. Hoặc, thông qua luật hải cảnh mới cho phép khi cần thì lực lượng này nổ súng nhằm vào tàu nước ngoài hoạt động ở vùng biển mà Bắc Kinh tuyên bố chủ quyền…v..v.

Ở chiều ngược lại, Mỹ và các nước đồng minh luôn khẳng định, biển Hoa Đông, Biển Đông, kể cả eo biển Đài Loan là vùng biển quốc tế, không phải của riêng quốc gia nào và mọi hoạt động tại những khu vực này hoàn toàn phù hợp với luật pháp quốc tế và quan điểm tự do hàng hải.

Thế nên, hàng loạt tàu chiến của Mỹ và đồng minh vẫn duy trì hoạt động đi qua eo biển Đài Loan hay khu vực Biển Đông này hầu như hàng tháng, bất chấp sự phản đối của Trung Quốc.

Mới nhất, ngày 15/09/2021, Mỹ - Anh - Australia lập liên minh AUKUS. Động thái này cũng được xem là một trong số các bước đi mà Tổng thống Mỹ Joe Biden đang thực hiện để củng cố các liên minh, xây dựng bức tường thành chống lại Trung Quốc.

Hoặc, Nhật Bản đã thông báo một gói hỗ trợ quốc phòng mới cho Philippines theo cơ chế hỗ trợ phát triển chính thức (ODA). Cùng lúc đó, Anh đang triển khai đội tàu hải quân lớn nhất của nước này tới khu vực, dẫn đầu là tàu sân bay HMS Queen Elizabeth.

Trong khi đó, một công ty của Mỹ và Australia cũng đang hoàn tất việc tiếp quản một xưởng đóng tàu lớn ở Vịnh Subic chiến lược ở Philippines như một phần trong nỗ lực rộng hơn là nhằm ngăn Trung Quốc đầu tư vào cơ sở hạ tầng quan trọng của quốc gia Đông Nam Á này.

Cũng như việc Ngoại trưởng các nước G7 (gồm Mỹ, Anh, Đức, Italy, Pháp, Canada và Nhật Bản) đã ra một tuyên bố chung thể hiện sự phản đối mạnh mẽ trước bất kỳ hành động đơn phương nào làm leo thang căng thẳng, phá hủy trật tự khu vực và trật tự quốc tế dựa trên quy tắc.

Có thể nói rằng, chưa thấy giải pháp cuối cùng nào đủ sức giải quyết các tranh chấp mang tính đơn phương từ Bắc Kinh ở Biển Đông. Nhưng những phản ứng của Việt Nam đến lúc này được giới quan sát quốc tế nhận định là khôn ngoan, khéo léo trong đối ngoại.

Trong khi, việc nhiều quốc gia đang can thiệp sâu hơn vào Biển Đông với một loạt động thái vì lý do “tự do hàng hải và tuân thủ luật lệ quốc tế” có thể khiến Trung Quốc nóng mắt, nổi giận.

Cách duy nhất sắp tới là kiểm soát căng thẳng một cách hòa bình. Muốn vậy, tất cả các quốc gia nên tuân thủ các quy tắc, chuẩn mực và luật pháp quốc tề về tự do hàng hải ở các vùng biển quốc tế. Và Trung Quốc với tư cách là cường quốc lớn cũng nên thể hiện của mình.